«Αντίδοτο» στην ερήμωση των θαλασσών οι προστατευόμενες περιοχές

Φραγμό στην υπεραλίευση και παράδειγμα για το τι μπορεί να γίνει και σε άλλα σημεία της Ελλάδας, σχεδιάζοντας την πρώτη συνδιαχειριζόμενη αλιευτική ζώνη στην Ικαρία, θέλουν να θέσουν επιστήμονες του Ινστιτούτου Θαλάσσιας Προστασίας «Αρχιπέλαγος», με τη συνεργασία του τοπικού αλιευτικού συλλόγου και την νομική Σχολή του πανεπιστημίου Γέιλ των ΗΠΑ, ώστε να διαμορφωθεί το κατάλληλο νομοθετικό πλαίσιο.

Στόχος είναι να δημιουργηθούν περιοχές βιώσιμης αλιείας στο νησιωτικό σύμπλεγμα των Φούρνων Κορσεών. Αν και στις αρχές του 2000 η περιοχή ήταν ένα από τα πλουσιότερα αλιευτικά πεδία, η παράνομη αλιεία από σκάφη που φτάνουν από κάθε γωνιά της Ελλάδας, έφερε την αλιευτική παραγωγή σε ιστορικό χαμηλό και την τοπική κοινωνία στο χείλος της εξαθλίωσης. «Η συγκεκριμένη προσπάθεια μπορεί να πετύχει, γιατί δεν πρόκειται για στείρες απαγορεύσεις που επιβάλλονται από γραφειοκράτες, αλλά για μέτρα διαχείρισης που σχεδιάζονται με τη συμμετοχή και τη σύμφωνη γνώμη των ίδιων των ψαράδων» σημειώνει ο Γιάννης Κουτελίδας, στέλεχος του «Αρχιπελάγους». 

Με αφορμή τη νέα Κοινή Αλιευτική Πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης που θα αντικαταστήσει την υπάρχουσα, η οποία κατά γενική ομολογία απέτυχε σε όλα τα επίπεδα, διοργανώθηκε πριν από μερικές μέρες ημερίδα στην έδρα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στις Βρυξέλλες, με πρωτοβουλία του Έλληνα ευρωβουλευτή Κρίτωνα Αρσένη.  

Ψαράδες, επιστήμονες και ευρωβουλευτές από διάφορες ευρωπαϊκές χώρες κάθισαν στο ίδιο τραπέζι και συζήτησαν για τις προτεινόμενες αλλαγές. «Επιδιώκουμε να ενταχθεί και η δημιουργία δικτύου καταφυγίων αλιευμάτων, λύση που αποδεδειγμένα προσφέρει σημαντικά άμεσα αποτελέσματα αφού τα καταφύγια λειτουργούν ως  πυρήνες προστασίας και δεξαμενές αλιευμάτων, όπου οι αλιείς ψαρεύουν περισσότερα ψάρια με μικρότερη προσπάθεια», εξηγεί στον «ΤτΚ» ο κ. Αρσένης και συμπληρώνει: «Τα νέα μέτρα σε συνδυασμό με αυστηρότερους ελέγχους στην θάλασσα μπορούν να διαφυλάξουν πολύτιμα αλιευτικά αποθέματα, παρέχοντας παράλληλα μακροπρόθεσμες λύσεις για τις τοπικές κοινότητες».

Τι λένε οι επιστήμονες

 Η πραγματικότητα είναι σκληρή: Οι θάλασσες ερημώνουν από την βιομηχανοποίηση της αλιείας και την απουσία έστω και στοιχειώδους μηχανισμού ελέγχων. Μια κατάσταση που βιώνουν πρώτοι οι ψαράδες που δραστηριοποιούνται σε διάφορα μέρη της Ελλάδας, από τη Θράκη μέχρι την Κρήτη και πιστοποιούν οι επιστήμονες που μελετούν τα θαλάσσια οικοσυστήματα. «Οι εποχές κατά τις οποίες θεωρούσαμε ότι οι πόροι που εκμεταλλευόμαστε από τις θάλασσές μας είναι ανεξάντλητοι έχουν περάσει. Η μείωση των αλιευμάτων έχει «χτυπήσει» και τους αλιείς της Μεσογείου», λέει στον «ΤτΚ» ο Γιώργος Δ. Κόκκορης, Επίκουρος Καθηγητής Οικολογίας στο Τμήμα Επιστημών της Θάλασσας του Πανεπιστημίου Αιγαίου στη Μυτιλήνη και συνεχίζει: «Το γεγονός αυτό έχει οδηγήσει σε απόγνωση και τους Έλληνες παράκτιους αλιείς καθώς διαπιστώνουν ότι απαιτείται να ψαρεύουν πολύ περισσότερο χρόνο για ψαριές που είναι υποπολλαπλάσιες αυτών που έβγαζαν κάποια χρόνια πριν. Η θεσμοθέτηση μιας ειδικής κατηγορίας παράκτιων Θαλάσσιων Προστατευμένων Περιοχών που αποκαλούνται «Θαλάσσια Αποθέματα» ή «Αποθέματα Αλιείας» (MarineReserves - Fisheries Reserves) και η οποία είναι κοινή πρακτική σε πολλά μέρη στον κόσμο μπορεί να συμβάλει αποφασιστικά στην επίτευξη του στόχου της βιώσιμης αλιείας. 

Στις περιοχές αυτές απαγορεύεται πλήρως κάθε αλιευτική δραστηριότητα. Έτσι δίνεται η δυνατότητα να λειτουργήσουν ως φυσικά ιχθυοτροφεία και να εμπλουτίσουν γειτονικές περιοχές, στις οποίες επιτρέπεται η αλιεία. Φυσικά, απαιτούνται κατάλληλα διαχειριστικά σχέδια για την αλιεία στις περιοχές γύρω από αυτές τις ζώνες πλήρους απαγόρευσης αλλά και αυστηρή εφαρμογή όλων των νόμων που διέπουν αυτή την παραγωγική δραστηριότητα σε όλες τις θάλασσες της Ε.Ε. Η επιλογή των Αποθεμάτων Αλιείας γίνεται με επιστημονικά κριτήρια και μεθοδολογία, με σκοπό να αποτελέσουν ένα Δίκτυο σε μια συγκεκριμένη γεωγραφική έκταση. Το πρώτο τέτοιο δίκτυο στη χώρα μας έχει ήδη σχεδιαστεί από το Πανεπιστήμιο Αιγαίου και αφορά στις Νότιες Κυκλάδες.»

Ο στόχος της προσπάθειας που προβλέπεται από την κοινοτική νομοθεσία και εξασφαλίζει στους αλιείς τους αντίστοιχους κοινοτικούς πόρους, είναι διττός, θεωρεί  η Αναστασία Μήλιου, υδροβιολόγος και Συντονίστρια Δράσεων Προστασίας του «Αρχιπελάγους»: «Αφενός να δώσει ώθηση στην υποβαθμισμένη αλιευτική παραγωγή διασφαλίζοντας την προστασία και την αναπαραγωγή των ψαριών με τη δημιουργία ζωνών εποχικών και χωρικών απαγορεύσεων αλιείας, τη χρήση πιο επιλεκτικών αλιευτικών εργαλείων, την προστασία θαλάσσιων λιβαδιών Ποσειδωνίας με τη δημιουργία εποχικών αγκυροβολίων και αφετέρου να αναδείξει πολύπλευρα τη θαλάσσια βιοποικιλότητα της περιοχής όπου απαντώνται σημαντικοί πληθυσμοί θαλάσσιων θηλαστικών και ιχθυοπανίδας, ύφαλοι ασβεστολιθικών ροδοφυκών».

Από την άλλη πλευρά όμως, η δημιουργία συνδιαχειριζόμενων ζωνών αλιείας με την άμεση συμμετοχή και ευθύνη των τοπικών κοινωνιών σε συνεργασία με επιστημονικούς φορείς, έρχεται σε αντίθεση με την πολιτική της χώρας μας που αγνοεί παντελώς τη θεμελιώδη σημασία της αλιείας για τις νησιωτικές και παράκτιες κοινωνίες. «Το  ισχύον θεσμικό πλαίσιο, το οποίο εν έτει 2011 διέπεται ακόμα από… βασιλικά διατάγματα, αλλά και η ξεκάθαρη αδυναμία εφαρμογής της ισχύουσας εθνικής και ευρωπαϊκής νομοθεσίας συμβάλλουν στη σταδιακή κατάρρευση των ιχθυαποθεμάτων και οδηγούν τις νησιωτικές και παράκτιες κοινωνίες στα όρια της επιβίωσης» παρατηρεί η κ. Μήλιου.

Τι λένε οι ψαράδες

Πέρα όμως από τις τοποθετήσεις των πολιτικών και της επιστημονικής κοινότητας, ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν οι απόψεις των ίδιων των ψαράδων, οι οποίοι εδώ και χρόνια βλέπουν άλλους να αποφασίζουν για τους ίδιους και τους νόμους να μένουν στα χαρτιά, τη στιγμή που η ίδια η επαγγελματική τους υπόσταση έχει πλέον τεθεί σε κίνδυνο.

Ο κ. Δημήτρης Ζάννες, ψαράς από την Άνδρο, δεν είναι αρνητικός στη θέσπιση των προστατευόμενων ζωνών αλλά επισημαίνει ότι «δεν αρκεί να δημιουργήσουμε μια προστατευόμενη περιοχή. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι να υπάρχει η σύμφωνη γνώμη της τοπικής κοινωνίας, των ψαράδων και να υπάρχει σύστημα ελέγχου. Για μας είναι μονόδρομος η προστασία της θάλασσας. Στις Βορειοανατολικές Κυκλάδες έχοντας συνειδητοποιήσει τη σημασία του ελέγχου, οι ψαράδες έχουμε προχωρήσει με τη συνεργασία της τοπικής αυτοδιοίκησης στην ναυπήγηση σκάφους και σε συνεργασία με το Λιμενικό θα ελέγχουμε τις περιοχές αυτές. Τα οφέλη θα είναι σημαντικά για όλη την τοπική κοινωνία και όχι μόνο για τους ψαράδες, καθώς μια σειρά δραστηριοτήτων, όπως ο καταδυτικός και ο αλιευτικός τουρισμός, θα γνωρίσουν άνθηση. Οι νησιωτικές κοινωνίες πρέπει να στηρίξουν τέτοιες προσπάθειες και να αλλάξουν την αντίληψη ότι η θάλασσα είναι ανεξάντλητη ώστε να σώσουμε τον πλούτο που μας περιβάλλει γιατί θα είναι προς όφελός μας».

Ο κ. Στέργιος Μωραΐτης από την Κομοτηνή δεν είναι πολύ αισιόδοξος: «Είναι η τελευταία ευκαιρία, αν και πολύ φοβάμαι ότι δε θα υπάρξουν αποτελέσματα. Τα πράγματα είναι πολύ χειρότερα από όσο νομίζουμε. Το πρόβλημα της Ελλάδας είναι ότι νόμοι υπάρχουν, αλλά δεν εφαρμόζονται. Αν συνδυαστεί η αυστηρή εφαρμογή των υπαρχόντων νόμων και οι ζώνες, τότε θα εμπλουτιστούν τα αποθέματα. Γνωρίζοντας όμως ότι δεν εφαρμόζονται οι νόμοι για τις μηχανότρατες και τα γριγρι είναι επιφυλακτικοί οι παράκτιοι αλιείς, οι οποίοι είναι οι πρώτοι που πρέπει να πειστούν και να πιστέψουν ότι θα υπάρξει αποτέλεσμα. Θα πρέπει να υπάρξουν κίνητρα, έτσι ώστε να αποθαρρύνεται επίσης η παράνομη αλιεία αλλά και να αναπληρώνεται μέρος του εισοδήματός τους».

Ο κ. Χαράλαμπος Σάρδης, ψαράς από την Κίμωλο, περιγράφει γλαφυρά τη σχέση του με τη θάλασσα και είναι επιφυλακτικός για την θέσπιση των περιοχών αυτών: «Η θάλασσα είναι η ζωή μας, ο τόπος μας. Η λύση για μένα δεν είναι η δημιουργία των ζωνών. Σίγουρα θα βοηθήσουν όποτε και αν γίνουν οι ζώνες, αλλά από μόνες τους δεν αρκούν, πρέπει να είμαστε ρεαλιστές. Πρέπει να ενημερωθεί ο κόσμος, οι επαγγελματίες, να γίνει διάλογος ουσιαστικός, να αποδεχθεί τη χρησιμότητα του μέτρου η τοπική κοινωνία. Όταν ξεκίνησα να ψαρεύω επαγγελματικά πριν 20 χρόνια έβγαζα πολύ περισσότερο ψάρι. Αν και ο μόνιμος πληθυσμός στο νησί σήμερα έχει μειωθεί επειδή οι νέοι φεύγουν στην πόλη, τα ψάρια δε φτάνουν ούτε για μας. Ας μη μιλήσουμε για την τουριστική περίοδο που ο κόσμος είναι πολύ περισσότερος. Δεν είμαι αισιόδοξος γιατί η πολιτεία δεν ακούει την ουσία. Δε γίνεται ο ψαράς να υποκαταστήσει το κράτος και τους ελεγκτικούς του μηχανισμούς, ας κάνει ο καθένας τη δουλειά του. Αναρωτιέμαι, έχει μεγάλο κόστος να φτιάξουμε ένα Σώμα στο Λιμεναρχείο με ευαισθητοποιημένους και άφθαρτους ανθρώπους που θα ελέγχει τους λαθραλιείς που έχουν γίνει μάστιγα για όλους μας; Δε βλέπω να γίνονται και πολλά με αυτούς που ψαρεύουν με δυναμίτες, ή με μηχανότρατες εκτός των νόμιμων ορίων. Το ψαροντούφεκο από την άλλη πλευρά δεν καταστρέφει; Εδώ γίνεται της τρελής, κάθε καλοκαίρι κυρίως, και δε μένει τίποτα, ψάρια κάθε ηλικίας και κάθε μεγέθους εξαφανίζονται. Χρειάζεται επομένως να κοιτάξουμε τη συμπεριφορά μας στη θάλασσα συνολικά, από τον πιο μικρό ερασιτέχνη μέχρι τον μεγαλύτερο επαγγελματία. Πρέπει εμείς οι ίδιοι να αλλάξουμε πρώτα».

Ελληνική καινοτομία με ευρωπαϊκή προοπτική

Τα θαλάσσια οικοσυστήματα καταρρέουν και οι βασικές αιτίες είναι η περιβαλλοντική ρύπανση και η ανεξέλεγκτη υπεραλίευση. Υπάρχουν όμως διεθνή παραδείγματα από περιοχές όπου ο αυστηρός περιορισμός της αλιευτικής δραστηριότητας για λίγα μόνο χρόνια οδήγησε σε σημαντική ανάκαμψη των ψαριών. Ίσως να μην είναι ήδη πολύ αργά για τη Μεσόγειο. Ο κ. Δημήτρης Μωραϊτης, μηχανικός λογισμικού και συνιδρυτής της unweb.me ανέπτυξε με τους συνεργάτες του ένα σύστημα που αποτυπώνει όλη την αλιευτική νομοθεσία σε χαρτογραφικό υπόβαθρο και, ανάλογα με τα δεδομένα του κάθε χρήστη, θα απαντάει με σαφή τρόπο στο ερώτημα «που μπορώ να ψαρέψω με σεβασμό στους αλιευτικούς κανονισμούς και το περιβάλλον;».

 Η αρχική ιδέα προέκυψε παρατηρώντας τις συχνές αντιδικίες ανάμεσα σε παράκτιους και μέσους αλιείς, σε λιμενικές αρχές και περιβαλλοντικές οργανώσεις, σχετικά με την ερμηνεία των αλιευτικών κανονισμών για το κατά πόσο παρανομεί ο Α ή ο Β. Η πολυπλοκότητα και πληθώρα των κανονισμών οδηγούν στην επιλεκτική εφαρμογή τους και τελικά στην ανεξέλεγκτη υπεραλίευση με τα τραγικά αποτελέσματα που βλέπουμε στη Μεσόγειο και ειδικότερα στο Αιγαίο.

«Συνειδητοποίησα ότι δε θα ήταν δύσκολο να φτιαχτεί μια υπηρεσία που θα επιτρέπει σε κάθε πολίτη, να δει χρωματισμένη σε χάρτη την περιοχή όπου επιτρέπεται η αλιεία σε κάθε περίπτωση. Σε όσους μάλιστα χρησιμοποιούν κινητό τηλέφωνο ή άλλη συσκευή με δέκτη GPS, ο χάρτης θα εστιάζει απευθείας στο στίγμα τους» εξηγεί στον «ΤτΚ» ο κ. Μωραΐτης και λέει: «Συνεργαζόμαστε και με το ΕΚΕΦΕ Δημόκριτος και διερευνούμε από κοινού το κατά πόσο θα μπορούσε ένα τέτοιο εγχείρημα να προχωρήσει σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ξεκινώντας από την περιοχή της Μεσογείου. 

Μέσω της Συνομοσπονδίας Αλιέων Ελλάδας ήρθαμε σε επαφή και με αντίστοιχες οργανώσεις αλιέων από Γαλλία και Ισπανία που έχουν δηλώσει ενδιαφέρον να συμμετάσχουν. Σκοπεύουμε να προσεγγίσουμε περισσότερους αντίστοιχους φορείς από χώρες της Ε.Ε. καθώς και περιβαλλοντικές οργανώσεις ή ερευνητικά ινστιτούτα προκειμένου να συνεισφέρουν στον εμπλουτισμό του συστήματος με περιβαλλοντικά δεδομένα που μπορεί να είναι χρήσιμα στους αλιείς».

ΑΡΙΘΜΟΙ

82% των ειδών ψαριού υπεραλιεύονται στη Μεσόγειο

32 δις ευρώ το ετήσιο κόστος της υπεραλίευσης

3 φορές περισσότερα ψάρια από όσα υπάρχουν μπορεί να ψαρέψει ο αλιευτικός στόλος των χωρών της Ε.Ε.

5,1 εκατ. τόνοι η ετήσια ποσότητα ψαριών που αλιεύονται από χώρες της Ε.Ε.

80% των αλιέων στην Ε.Ε. είναι παράκτιοι

60% των ψαριών πετιέται πίσω στη θάλασσα γιατί δεν είναι αξιοποιήσιμο εμπορικά

65% των αλιευμάτων που καταναλώνεται στην Ε.Ε. προέρχεται από τρίτες χώρες

2 φορές υψηλότερο είναι το κόστος των κοινοτικών επιδοτήσεων από την αξία των αλιευμάτων

ΠΗΓΗ: E.E., SOS Oceans, Greenpeace

ΑΛΙΕΥΤΙΚΟΙ ΣΤΟΛΟΙ ΚΑΙ ΑΛΙΕΥΜΑΤΑ (ποσοστό επί του συνόλου της Ε.Ε.)

Ισπανία: 24,3% και 15,1%

Ηνωμένο Βασίλειο: 11,1% και 11,8%

Γαλλία: 10,8% και 12,88%

Ιταλία: 10,3% και 7,33%

Ελλάδα: 4,7% και 3,1%

Δανία: 4,1% και 13,51%