Αρχαίοι Αλιείς: Εξερεύνηση σε ξηρά και θάλασσα

Μαρτυρίες ήδη από τις αρχές του 19^ου αιώνα αναφέρουν την παρουσία της «βυθισμένης πολιτείας» στο Πόρτο Χέλι, ενώ το βρετανικό χαρτογραφικό HMS Beacon αποπειράται την πρώτη αποτύπωσής της το 1838. Τείχη, θεμέλια κτιρίων και άλλων οικοδομημάτων ήταν –και εξακολουθούν να είναι ακόμα και σήμερα- ορατά από την επιφάνεια της θάλασσας, καθώς εκτείνονταν σε μια νοητή συνέχεια από την ξηρά.

Οι ανασκαφές των δεκαετιών του 1960 και του 1970 αποκάλυψαν τα ερείπια μιας ακμάζουσας οχυρωμένης πολιτείας, η οποία κατά την ακμή της φιλοξενούσε περισσότερους από 2.500 κατοίκους. Δύο χιλιόμετρα τειχών, 19 πύργοι και πέντε πύλες εντόπισε η αρχαιολογική σκαπάνη. Κάτω από τα κύματα βρίσκονται τα ερείπια του μεγάλου ναού του Απόλλωνα.

Τα πρώτα κτίσματα που μαρτυρούν τον εποικισμό της περιοχής ανάγονται στον 7^ο π.Χ. αιώνα, με τους Αλιείς να αποκτούν υπόσταση πόλης-κράτους το 468 π.Χ. όταν οι Ερμιονείς παραχώρησαν την περιοχή στους κατοίκους της Τίρυνθας. Επίλογος στην ιστορία των αρχαίων Αλιέων η καταστροφή της πόλης από τα στρατεύματα του Δημήτριου του Πολιορκητή το 303 π.Χ. Από τότε, το ξακουστό λιμάνι της αρχαιότητας πέρασε στη λήθη, μέχρι τη στιγμή που οργανωμένες αρχαιολογικές έρευνες αποκάλυψαν και πάλι το μεγαλείο του. 

ΠΟΡΤΟ ΧΕΛΙ (αρχαίοι Αλιείς)

Γράφει η Δρ. Αγγελική Γ. Σίμωσι, Αρχαιολόγος, Προϊσταμένη της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων

Το σημερινό Πόρτο Χέλι, στο νοτιοανατολικό άκρο του Αργολικού κόλπου,  ταυτίζεται με την αρχαία πόλη των Αλιέων.  Η αρχαία πόλη βρισκόταν σε ασφαλή φυσικό όρμο νότια του σημερινού Κρανιδίου.

Σήμερα σώζεται σε καλή κατάσταση,  ο οχυρωματικός περίβολος της αρχαίας πόλεως, ενώ μέρος του αρχαίου οικισμού βρισκόταν στην ακροθαλασσιά και έχει κατακλυσθεί σήμερα από την θάλασσα.  Θεμέλια οικοδομημάτων και λιμενικών εγκαταστάσεων ήταν ορατά στο βυθό από τον περασμένο αιώνα,  ενώ και ένα μέρος του οχυρωτικού περιβόλου συνεχίζεται κάτω από την σημερινή επιφάνεια της θάλασσας, σχηματίζοντας τον «κλειστό» πολεμικό λιμένα της αρχαίας πόλεως.

Η αρχαία πόλη των Αλιέων ακολουθεί το παράδειγμα όλων των παράλιων πόλεων κρατών,  που εξελίχθηκαν ανάμεσα στους αρχαϊκούς και τους ύστερους ελληνιστικούς χρόνους.

Οι «κλειστοί» πολεμικοί λιμένες αποτελούσαν οπωσδήποτε κατάλυμα για την εξυπηρέτηση πολλών αναγκών των πολεμικών πλοίων και του πληρώματός τους,  μετά από μια επιχείρηση. 

Εδώ γινόταν η αλλαγή του πληρώματος, η ξεκούρασή του, η λήψη διαταγών, η προστασία κατά την διάρκεια της θαλασσοταραχής, η επισκευή των ζημιών.

Ο «κλειστός» πολεμικός λιμένας έχει τον καθαρό χαρακτήρα ενός ναυστάθμου,  σε αντίθεση με τα εμπορικά αγκυροβόλια και για αυτό είναι οχυρωμένος από τις επιθέσεις από την θάλασσα.

Η σύλληψη της ιδέας και της εφαρμογής της τεχνικής των οχυρωμένων λιμένων,  ξεκινάει από τα τέλη του 6^{ου πχ} αιώνα και ως πρώτο παράδειγμα μπορεί να παρατεθεί αυτό της  αρχαίας πόλεως Σάμου,  η οποία επί τυράννου Πολυκράτους, οργανώθηκε με τα στοιχεία μιας ισχυρής πόλεως – κράτους.

Στους Αλιείς, όπως παντού ο «κλειστός» πολεμικός λιμένας δεν είναι τίποτε άλλο, παρά η προέκταση των τειχών μέσα στη θάλασσα,  δημιουργώντας με αυτόν τον τρόπο μια κλειστή και καλά προστατευμένη δεξαμενή.

Μέσα στον 4^ο πχ αι, όπως και στη χερσαία οχύρωση έτσι και στη θαλάσσια,  προστέθηκαν κατά διαστήματα πύργοι τετράγωνοι ή κυκλικοί, έτσι ώστε να ενισχυθεί ο κεντρικός κορμός της οχυρώσεως.  Αυτό συνέβη επειδή και οι τρόποι της πολιορκητικής άλλαξαν χρησιμοποιώντας πιο σύγχρονα και ισχυρότερα  μηχανήματα. Πύργοι λοιπόν τοποθετήθηκαν κατά διαστήματα στην οχύρωση, όπως ένθεν και ένθεν της εισόδου του «κλειστού» πολεμικού λιμένα,  για τον έλεγχο των πλοίων,  κατά την είσοδο και την έξοδό του.

Στο μυχό του «κλειστού» πολεμικού λιμένα εκτείνονταν συγκροτήματα νεωρίων αποτελούμενα από νεώσοικους, όπου εφυλάσσετο ο πολεμικός στόλος κάθε πόλεως – κράτους και ο αριθμός των νεωρίων εξαρτάτο από την ναυτική δύναμη της κάθε πόλης.

Η αρχαία πόλη των Αλιέων, σε κομβικό σημείο εντός του Αργολικού κόλπου έπαιξε σημαντικό ρόλο στα ναυτικά δρώμενα καθ όλη τη διάρκεια της Αρχαιότητας και δεν είναι άλλωστε τυχαίο το γεγονός ότι στη σύγχρονη ονομασία της το πρώτο συνθετικό Πόρτο μαρτυρεί την δύναμη του λιμένος της.