Λένα Τσοπουροπούλου: Η Ελληνίδα που φωτογράφισε το ναυάγιο του "Βρετανικού"

CLICK HERE TO READ THE STORY IN ENGLISH

Μια αμιγώς ελληνική καταδυτική αποστολή, με την άδεια και υπό την εποπτεία της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων του υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων Πολιτισμού και Αθλητισμού και την υλικοτεχνική υποστήριξη του καταδυτικού κέντρου Planet Blue του Κώστα Θωκταρίδη έφερε από βάθος 120 σχεδόν μέτρων εικόνες από ένα μοναδικό ναυάγιο που αναπαύεται στην αγκαλιά του Αιγαίου εδώ και 100 σχεδόν χρόνια. Η «Ελληνίδα της Αβύσσου», Λένα Τσοπουροπούλου κατέγραψε με τη φωτογραφική της μηχανή εικόνες μοναδικής καθαρότητας και ευκρίνειας, οι οποίες απαθανατίζουν ένα θηριώδες πλοίο μήκους σχεδόν 260 μέτρων.

Το στενό ανάμεσα στη Μακρόνησο και την Κέα, λίγα μόλις ναυτικά μίλια από το Ναό του Ποσειδώνα στο νότιο άκρο της Αττικής, είναι ένα από τα πιο πολυσύχναστα θαλάσσια περάσματα εδώ και σχεδόν 2.500 χρόνια ναυσιπλοΐας. Δεν είναι όμως πολλοί εκείνοι που γνωρίζουν ένα μυστικό που κρύβει ο βυθός: Ο «Βρετανικός», αδελφό πλοίο του θρυλικού «Τιτανικού», αναπαύεται από τις 21 Νοεμβρίου 1916 στα βαθυγάλανα νερά του Αιγαίου, σε σχεδόν άριστη κατάσταση.

«Θύμα» του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, ο «Βρετανικός», μετασκευασμένος σε νοσοκομειακό πλοίο, βυθίστηκε μετά από πρόσκρουση σε γερμανική νάρκη που είχε ποντίσει στα τέλη Οκτωβρίου του ίδιου έτους το υποβρύχιο U73 και έμεινε για δεκαετίες ξεχασμένος, μέχρι τη στιγμή που ο διάσημος Γάλλος ωκεανογράφος Ζακ-Ιβ Κουστό το εντόπισε το 1975. Από τότε αρκετές καταδυτικές και επιστημονικές αποστολές έχουν επισκεφθεί το ναυάγιο, το οποίο παρουσιάζει έντονο ενδιαφέρον, τόσο λόγω της σχεδόν άριστης κατάστασής του, 100 σχεδόν χρόνια μετά τη βύθισή του, όσο και επειδή η ιστορική και αρχαιολογική του σημασία είναι πολύ μεγάλη. Είναι αξιοσημείωτο ότι σε αντίθεση με τον «Τιτανικό» που συμπαρέσυρε περισσότερα από 1.500 άτομα στο βυθό, ο «Βρετανικός» αποδείχθηκε πιο… φιλεύσπλαχνος, αφού περισσότεροι από 1000 επιβαίνοντες -πλήρωμα και νοσηλευτικό προσωπικό- κατάφεραν να διασωθούν και μόλις 30 χάθηκαν.

«Ο Βρετανικός είναι ένα σημαντικό ναυάγιο με μεγάλη ιστορία» αναφέρει στον «ΤτΚ» η κ. Τσοπουροπούλου και συμπληρώνει: «Η κατάδυση στο ναυάγιο αυτό είναι μοναδική εμπειρία, το μέγεθος του πλοίου σε αφήνει άναυδο και όταν καταδύθηκα, απλά το κοιτούσα που χανόταν στο μπλε. Χρειάστηκα λίγη ώρα μέχρι να ξεκινήσω να φωτογραφίζω».

Οι καταδύσεις σε βάθος 120 μέτρων απαιτούν υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης και συντονισμού, ενώ η Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων, η οποία έδωσε τη σχετική άδεια στην καταδυτική αποστολή, όπως απαιτείται σε κάθε παρόμοια περίπτωση κατάδυσης σε ναυάγιο ιστορικής και αρχαιολογικής αξίας, είχε την καταδυόμενη υπάλληλο κ. Αθηνά Πατσούρου παρούσα σε όλες τις φάσεις της αποστολής.

Η κ. Τσοπουροπούλου αναφέρθηκε επίσης στις τεχνικές δυσκολίες που παρουσίασε το εγχείρημα της φωτογραφικής απεικόνισης του ναυαγίου: «Οι συνθήκες είναι ιδιαίτερα απαιτητικές, τόσο από τεχνικής άποψης, όσο και για την άρτια φωτογράφησή του. Είναι μεγάλη πρόκληση να μπορέσεις να αποτυπώσεις φωτογραφικά ένα τέτοιο ναυάγιο και να μπορέσεις να δώσεις μια συνολική εικόνα του πλοίου», εξηγεί στον «ΤτΚ».

Η «ταυτότητα» του Βρετανικού

Ο «Βρετανικός» ήταν ένα από τα τρία σχεδόν όμοια υπερωκεάνια της πλοιοκτήτριας εταιρείας “White Star”, με τον «Τιτανικό» που βυθίστηκε το 1912 και τον… «Ολυμπιακό», το «Olympic», ο οποίος πωλήθηκε για παλιοσίδερα τη δεκαετία του 1920 να είναι συνώνυμα της πολυτέλειας των υπερατλαντικών πλόων στις αρχές του 20^ου αιώνα.

Καθελκύστηκε το Φεβρουάριο του 1914

Επιτάχθηκε το Δεκέμβριο του 1915

Βυθίστηκε το Νοέμβριο του 1916

Εγγεγραμμένο μήκος: 259,80 μέτρα

Κόροι ολικής χωρητικότητας: 48.158

Υπηρεσιακή ταχύτητα: 21 κόμβοι

Της Αγγελικής Σίμωσι, Προϊσταμένης της ΕΕΑ

"Η Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων είναι μοναδική Υπηρεσία με κάθε έννοια της λέξεως.

Η μοναδικότητα της έγκειται τόσο στην ιδιαιτερότητα του αντικειμένου της, που αφορά στην Προστασία και Ανάδειξη της Ενάλιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς, όσο και στο γεγονός ότι δεν υπάρχει άλλη Υπηρεσία τέτοιου είδους στη Χώρα μας.

Ιδρύθηκε το 1976 και στα 37 χρόνια δραστηριότητας της έδωσε και δίνει ένα δυναμικό παρόν στο χώρο της υποβρύχιας αρχαιολογικής έρευνας.

Με ολιγάριθμο αλλά έμπειρο επιστημονικό και τεχνικό προσωπικό, με μόνο τα εντελώς απαραίτητα τεχνολογικά μέσα στην διάθεση μας, με ελάχιστη χρηματοδότηση, κατορθώσαμε να εξερευνήσουμε ένα μεγάλο μέρος των Ελληνικών θαλασσών, εντοπίζοντας βυθισμένους αρχαίους οικισμούς, λιμενικές εγκαταστάσεις, ναυάγια.

Μεγάλο επίτευγμα της Εφορείας μας θεωρείται η εξερεύνηση των βαθέων υδάτων σε συνεργασία με ελληνικά και ξένα Ινστιτούτα, όπως το Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ) και το Wood’s Hole της Μασαχουσέτης.

Με βάση την κείμενη νομοθεσία ναυάγια πλοίων και αεροσκαφών, τα οποία ναυάγησαν ή κατέπεσαν πενήντα χρόνια από σήμερα,  προστατεύονται από την ΕΕΑ. Στο πλαίσιο αυτό εποπτεύσαμε έρευνες και άρχισε να εμπλουτίζεται το αρχείο μας με εποπτικό υλικό, από σύγχρονα ναυάγια. Ως παραδείγματα αναφέρονται τα ναυάγια του Βρετανικού και του Βurdigala στα ανοικτά της νήσου Κέας, των ναυαγίων Helmstedt και  Parana που έχουν βυθιστεί στα νερά της νοτίου Ευβοίας, όπως και του ισπανοτουρκικού ατμόπλοιου Ταγκαναροκ, που βομβαρδίστηκε το 1943 στο λιμάνι του Πυθαγορείου Σάμου".

"Βρεταννικός", ο αδερφός του "Τιτανικού" στο βυθό του Αιγαίου

Έχει μείνει στην Ιστορία ως ο δεύτερος… αδελφός του «Τιτανικού», καθώς ήταν ένα από τα τρία σχεδόν πανομοιότυπα πλοία της ατμοπλοϊκής εταιρείας «Λευκός Αστήρ», με τον… «Ολυμπιακό», το «Olympic», να συμπληρώνει την τριάδα. Ανάμεσα από τη Μακρόνησο και την Κέα και σε βάθος 120 περίπου μέτρων, προσελκύει το παγκόσμιο ενδιαφέρον μέχρι σήμερα, 96 χρόνια μετά τη βύθισή του. Πρόκειται για το «Britannic», τον «Βρεταννικό», ένα θηριώδες για την εποχή του υπερωκεάνιο μήκους 269 μέτρων.

Μέσα στη δίνη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου επιτάχθηκε από τους Άγγλους, χρησιμοποιήθηκε ως νοσοκομειακό πλοίο και βυθίστηκε μετά από πρόσκρουση σε γερμανική νάρκη το Νοέμβριο του 1916, ενώ ταξίδευε από το Σαουθάμπτον στη Λήμνο, προκειμένου να παραλάβει τραυματίες από την αποτυχημένη εκστρατεία των Αγγλογάλλων κατά των Τούρκων στα Δαρδανέλια.

«Ο Βρεταννικός στολίζει σχεδόν ακέραιος το Αιγαίο σε κατάσταση που υπόσχεται την επιβλητική παρουσία του για αρκετά χρόνια ακόμη, σε αντίθεση με τον Τιτανικό, που έχει κυριολεκτικά διαλυθεί από την στιγμή της βύθισής του», λέει στον «Ε.Τ.» ο Αλέξανδρος Σωτηρίου, υπεύθυνος για την άρτια οργάνωση της επιστημονικής αποστολής στο ναυάγιο, η οποία παρουσιάζει αρκετές ιδιαιτερότητες, λόγω του βάθους και των συνθηκών. «Την ιστορία του Βρεταννικού την αντιλαμβάνομαι τελείως διαφορετικά. Στην προσπάθειά του να σώσει το πλοίο, ο καπετάνιος του Βρεταννικού μετά την πρόσκρουση στη νάρκη έβαλε πλώρη για Κέα, για να το προσαράξει στα αβαθή. Οι μηχανές δεν σταμάτησαν να λειτουργούν μέχρι τη στιγμή που το πλοίο βυθίστηκε».

Αν και είναι το μεγαλύτερο σε μέγεθος ναυάγιο του Πρώτου Παγκοσμίου, ο αριθμός των θυμάτων δεν ξεπέρασε τα 30, ενώ περίπου 1036 άτομα, μέλη του πληρώματος και νοσηλευτικό προσωπικό, κατάφεραν να διασωθούν από παραπλέοντα σκάφη. «Μια σωσίβια λέμβος παρασύρθηκε από τις προπέλες και κομματιάστηκε. Οι επιβάτες της ήταν τα μόνα θύματα του ναυαγίου, το οποίο δεν παρέσυρε κανέναν στον βυθό της θάλασσας», εξηγεί ο κ. Σωτηρίου. Πρώτος ο Ζακ-Υβ Κουστώ εντόπισε και καταδύθηκε στον Βρεταννικό το 1975 και από τότε αρκετές αποστολές –διεθνείς και ελληνικές- έχουν καταγράψει με κάθε λεπτομέρεια το ναυάγιο.

Η επιστημονική αποστολή

Πριν από λίγες μόλις ημέρες ολοκληρώθηκε αποστολή στο ναυάγιο από ομάδα έμπειρων Ελλήνων και Βέλγων αυτοδυτών, υπό την επιστημονική καθοδήγηση δύο Ελλήνων ερευνητών, του Δρ Θανάση Γκρίτζαλη από το Ωκεανογραφικό Κέντρο του Southampton και του Δρ Βασίλη Ρούσση, καθηγητή του τομέα Φαρμακογνωσίας και Χημείας Φυσικών Προϊόντων στο Εθνικό και Καποδιστριακό πανεπιστήμιο Αθηνών.

«Είναι γνωστό ότι η παρουσία ενός ναυαγίου στον βυθό της θάλασσας επηρεάζει το θαλάσσιο περιβάλλον, καθώς μετά από κάποιον διάστημα, το ναυάγιο μετατρέπεται σε ύφαλο στον οποίο φιλοξενούνται ιδιαίτεροι θαλάσσιοι οργανισμοί. Ο Βρεταννικός αποτελεί ιδανικό πεδίο για έρευνα, γιατί είναι ένα από τα μεγαλύτερα ναυάγια στον κόσμο, βρίσκεται στον βυθό του Αιγαίου για σχεδόν 100 χρόνια και έχει αφομοιωθεί σε μεγάλο βαθμό. Σε απόσταση μεγαλύτερη των τεσσάρων ναυτικών μιλίων από την κοντινότερη ακτή και αρκετά βαθιά από την επιφάνεια της θάλασσας στα 120 μέτρα, δεν επηρεάζεται σημαντικά από την ανθρώπινη δραστηριότητα. Το πλήθος και η ποικιλία των θαλάσσιων οργανισμών που αναπτύσσονται στον Βρεταννικό παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον», αναφέρει στον «Ε.Τ.» ο Αλέξανδρος Σωτηρίου.

Ο Δρ Θανάσης Γκρίτζαλης, ειδικός σε θέματα αυτόματης δειγματοληψίας νερού για μεγάλα χρονικά διαστήματα,  σε συνεργασία με τον Δρ Βασίλη Ρούσση, ο οποίος ειδικεύεται στον τομέα της ανάπτυξης φαρμάκων από την θάλασσα και διαθέτει μεγάλη σχετική εμπειρία, ανέλαβαν να καθοδηγήσουν την ομάδα των Βέλγων εθελοντών δυτών προκειμένου να ληφθούν δείγματα θαλασσίων οργανισμών και νερού, ώστε να σταλούν στο εργαστήριο για ανάλυση.

Ο κ. Σωτηρίου εκφράζει την ελπίδα ότι η έρευνα στο συγκεκριμένο πεδίο θα αποδώσει καρπούς που θα χρησιμέψουν για το γενικό καλό: «Εκτός από τα γενικά συμπεράσματα που θα προκύψουν σχετικά με τις πιθανές θετικές ή αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις, υπάρχουν ελπίδες ότι οι ιδιαίτεροι οργανισμοί που αναπτύσσονται στα ναυάγια θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμοι για την παρασκευή φαρμακευτικών ουσιών, για την αντιμετώπιση ασθενειών».

Η επιστημονική έρευνα σχετικά με τις επιπτώσεις των ναυαγίων στον βυθό της θάλασσας δεν ολοκληρώνεται φυσικά με αυτή την αποστολή. «Ανάλογα με τα αποτελέσματα που θα προκύψουν σε αυτή τη φάση, θα χρειαστεί να πραγματοποιηθούν επιπλέον καταδύσεις σε διάφορα άλλα ναυάγια προκειμένου να μπορέσουμε να επιβεβαιώσουμε τα αποτελέσματα. Αν και η συνέχεια αναμένεται εξίσου δύσκολη, κανείς δεν μπορεί να πει ότι δεν θα είναι συναρπαστική, καταλήγει ο κ. Σωτηρίου. Στην ιστοσελίδα www.projectbritannic.com αναρτάται σταδιακά όλο το υλικό της αποστολής, καθώς και τα αποτελέσματα των ερευνών.  

Από τον Τιτανικό και τον Βρεταννικό, στο… βυθό

Η βύθιση του Τιτανικού και τα 1.517 θύματά του έδωσαν σκληρό μάθημα και ανάγκασαν την πλοιοκτήτρια να τροποποιήσει αρκετά χαρακτηριστικά του Βρεταννικού. Τοποθετήθηκε διπλό κύτος στο μηχανοστάσιο και το λεβητοστάσιο, τα στεγανά έφτασαν μέχρι το ύψος του δεύτερου καταστρώματος και τα βίντσια μπορούσαν να κατεβάσουν στη θάλασσα μέχρι και έξι σωσίβιες λέμβους το καθένα. Επιπλέον λέμβοι τοποθετήθηκαν στο κατάστρωμα και πιο ισχυρή μηχανή που απέδιδε 18.000 ίππους, 2.000 περισσότερους από την αντίστοιχη του Τιτανικού, έδινε την απαραίτητη ταχύτητα. Τίποτα όμως δε μπορούσε να σώσει τον Βρεταννικό από την πρόσκρουση στη νάρκη, που το έστειλε στο βυθό σε μόλις 55 λεπτά, στις 21 Νοεμβρίου του 1916.

Η «ταυτότητα» του Βρεταννικού

Καθελκύστηκε το Φεβρουάριο του 1914

Επιτάχθηκε το Δεκέμβριο του 1915

Βυθίστηκε το Νοέμβριο του 1916

Μήκος: 269 μέτρα

Εκτόπισμα: 53.000 τόνοι

Μέγιστη ταχύτητα: 23 κόμβοι

Σε συζητήσεις με τον Δήμο Κέας, φαίνεται ιδιαίτερα πιθανό να δημιουργηθεί μια αίθουσα στο λιμάνι της Κορρησίας, αφιερωμένη στο ναυάγιο του Βρεταννικού. Λόγω του χαρακτηρισμού του ναυαγίου ως μνημείου, αλλά και για λόγους διατήρησής του, η αίθουσα θα διακοσμείται από φωτογραφικό υλικό και όχι αντικείμενα από αυτό. Στην παρούσα αποστολή καταφέραμε να καταγράψουμε αρκετές καλές εικόνες, ικανές να «μεταφέρουν» τον επισκέπτη μιας τέτοιας έκθεσης με άνεση και ασφάλεια στο βυθό του Αιγαίου.

Αλέξανδρος Σωτηρίου

«Αυτή τη φόρα δεν καταδύθηκα στο ναυάγιο, καθώς το βάρος της διοργάνωσης και του συντονισμού της αποστολής δεν άφησε τον απαραίτητο χρόνο. Το 1997, σε ηλικία 20 ετών «επισκέφτηκα» για πρώτη φορά τον Βρεταννικό. Ο θαυμασμός υπερνικά τον φόβο και οποιοδήποτε αίσθημα αβεβαιότητας. Το ταξίδι σε μια άλλη εποχή είναι αυτό που συναρπάζει. Στο ναυάγιο πραγματοποίησα τρεις καταδύσεις διάρκειας 10-20 λεπτών. Οι αναμνήσεις βρίσκονται χαραγμένες στη μνήμη μου και θυμάμαι λεπτομέρειες σαν να είναι πολύ πρόσφατες. Σπάνια μπορεί να ζήσει κανείς κάτι τέτοιο, θεωρώ τον εαυτό μου ιδιαίτερα τυχερό και καταλαβαίνω απόλυτα όλους αυτούς που εκφράζουν έντονα την επιθυμία για επίσκεψη στο ναυάγιο».