Το βαθυσκάφος «ΘΕΤΙΣ» αποκαλύπτει τα μυστικά του

Αποκαλύπτουν μυστικά που κρύβονται στις θάλασσες, σε βάθη που φτάνουν μέχρι και τα 610 μέτρα κάτω από την επιφάνειά της, κάνουν ερευνητικές καταδύσεις σε υποβρύχια ηφαίστεια, σε κήπους πολύχρωμων κοραλλιών, σε ναυάγια, αλλά και όπου αλλού απαιτηθεί. Πρόκειται για το πλήρωμα και το επιστημονικό προσωπικό του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ), το οποίο με το διθέσιο βαθυσκάφος «Θέτις» έχει πραγματοποιήσει σημαντικές επιστημονικές και αρχαιολογικές ανακαλύψεις και συμμετέχει σε διεθνή προγράμματα εντός και εκτός Ελλάδας.

«Εργάζομαι από το 2003 στο ΕΛΚΕΘΕ, με κύριο αντικείμενο το χειρισμό του βαθυσκάφους «Θέτις», τη συντήρηση και την επισκευή του, σε συνεργασία με την ομάδα υποβρυχίων δραστηριοτήτων, τον Θόδωρο Φωτόπουλο, μηχανικό του βαθυσκάφους και τον Βασίλη Στασινό, δεύτερο κυβερνήτη και δύτη ασφαλείας», λέει στον «Ε.Τ.» ο Κώστας Κατσαρός, κυβερνήτης του βαθυσκάφους και συμπληρώνει: «Η κατάδυση με το «Θέτις» είναι πάντα μια μοναδική εμπειρία και η κάθε  βουτιά έχει τη δικιά της ομορφιά. Πολλές οι βουτιές με άπειρα θέματα, αλλά κάποιες μένουν αξέχαστες γιατί είναι ξεχωριστές».

Εικόνες μοναδικής ομορφιάς

Εκατοντάδες είναι οι ώρες που έχει περάσει με τη «Θέτιδα» στην άβυσσο, ο κ. Κατσαρός και κάποιες εικόνες έχουν εντυπωθεί στο μυαλό του: «Τέτοιες είναι οι βουτιές που έγιναν στα «γαλάζια λιβάδια» του βορείου Αιγαίου, στους  κήπους των  κοραλλιών στα γκρέμια της  Γραμβούσας , στη καρδιά του υποθαλάσσιου ηφαιστείου Κολούμπο κοντά στη Σαντορίνη,  και φυσικά οι κοραλλιογενείς ύφαλοι στην Ερυθρά  θάλασσα».

Ο Κώστας Κατσαρός, κυβερνήτης του βαθυσκάφους ΘΕΤΙΣ

(Credit: ΕΛΚΕΘΕ)

Εκτός από επαγγελματισμό όμως, χρειάζεται και μεράκι, ιδίως σήμερα που η δεινή οικονομική συγκυρία επηρεάζει αναπόφευκτα και το πεδίο της έρευνας στη χώρα μας. «Ύστερα από πολλά χρόνια «δεσμού» και άπειρες ώρες κατάδυσης με το «Θέτις», προσπαθώ μαζί με τους συνεργάτες μου, τις δύσκολες αυτές μέρες που περνά η χώρα και το ΕΛΚΕΘΕ, να το έχουμε  πάντα  έτοιμο ώστε να μπορούμε να ανοίγουμε το παράθυρο στο άγνωστο και ειδικότερα στους πανέμορφους αλλά ακόμα ανεξερεύνητους βυθούς μας».

«Μας έχει ξεχάσει η Πολιτεία»

Ο Δρ Δημήτρης Σακελλαρίου, Γεωλόγος, Διευθυντής Ερευνών στο Ινστιτούτο Ωκεανογραφίας και Συντονιστής Τμήματος Υποβρυχίων Δραστηριοτήτων του ΕΛΚΕΘΕ σημειώνει ότι το Κέντρο έχει καταφέρει μέχρι τώρα, με μεγάλες θυσίες και με τις ενέργειες των ερευνητών και των τεχνικών του, να διατηρεί την εθνική υποδομή σε πολύ καλό επίπεδο ετοιμότητας. Όσο όμως θα συνεχίζεται η μείωση της χρηματοδότησης του ΕΛΚΕΘΕ, το έργο αυτό θα γίνεται όλο και πιο δύσκολο: «Το Θέτις, όπως και το ΕΛΚΕΘΕ αλλά και όλα τα ερευνητικά ιδρύματα της χώρας, δεν έχει μείνει αλώβητο από την σημερινή κρίση. Η δραματική μείωση της χρηματοδότησης από την πολιτεία έχει προκαλέσει σοβαρές δυσκολίες στην προσπάθεια συντήρησης και διατήρησης του βαθυσκάφους στο βέλτιστο επίπεδο», αναφέρει χαρακτηριστικά ο Δρ. Σακελλαρίου.

 Αρχαίος αμφορέας από ναυάγιο του 4^ου αιώνα π.Χ. δυτικά της Κύθνου, 500μ βάθος

(Credit: ΕΛΚΕΘΕ)

Το Θέτις, μαζί και τα υπόλοιπα υποβρύχια οχήματα, τα ωκεανογραφικά σκάφη και τον εξοπλισμό του ΕΛΚΕΘΕ, αποτελούν εθνική ερευνητική υποδομή και το εργαλείο της χώρας μας να πιστοποιεί ανά πάσα στιγμή τις δυνατότητες που έχει στη θαλάσσια έρευνα.  «Με αυτό τον τρόπο ισχυροποιεί τις θέσεις της και τα δικαιώματά της στις θαλάσσιες περιοχές του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου. Δεν είναι υπερβολή να πει κανείς ότι αποτελούν εργαλεία εθνικής εξωτερικής πολιτικής, τα οποία όμως η Πολιτεία δεν έχει αξιοποιήσει όπως θα έπρεπε, ενώ τα τελευταία χρόνια τα έχει σχεδόν ξεχάσει», καταλήγει ο Δρ. Σακελλαρίου. 

 Ο Δρ Δημήτρης Σακελλαρίου, Γεωλόγος, Διευθυντής Ερευνών στο Ινστιτούτο Ωκεανογραφίας και Συντονιστής Τμήματος Υποβρυχίων Δραστηριοτήτων του ΕΛΚΕΘΕ

(Credit: ΕΛΚΕΘΕ)

Βαθυσκάφος «ΘΕΤΙΣ»

Το βαθυσκάφος Θέτις, τύπου REMORA 2000 το οποίο κατασκευάστηκε στη Γαλλία το 1999-2000 μετά από παραγγελία του ΕΛΚΕΘΕ, πήρε το όνομα του από την Θέτιδα, μία από τις πιο γνωστές Νηρηίδες (κόρες του Νηρέα) που στην Ελληνική Μυθολογία ήταν θεότητες της θάλασσας. Η Θέτιδα ήταν γυναίκα του Πηλέα και από αυτόν τον γάμο γεννήθηκε ο Αχιλλέας.. Μεταφέρει δύο άτομα, τον κυβερνήτη και τον συνεπιβάτη επιστήμονα, οι οποίοι κάθονται στη διαφανή σφαίρα - καμπίνα του βαθυσκάφους φτάνοντας στο μέγιστο βάθος κατάδυσης που φτάνει τα 610 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Οι καταδύσεις του βαθυσκάφους γίνονται από το ωκεανογραφικό σκάφος ΑΙΓΑΙΟ του ΕΛΚΕΘΕ, στο οποίο έχει προσαρμοστεί το απαραίτητο σύστημα πόντισης και ανέλκυσης.

 Το γερμανικό υποβρύχιο U-133, κομμένο σε δύο κομμάτια, κείτεται σε βάθος 78 μέτρων κοντά στην Αίγινα

(Credit: Κώστας Κατσαρός)

Το Θέτις, με συνολικό βάρος περίπου 5 τόνων, είναι εξοπλισμένο με σύγχρονη τεχνολογία πλοήγησης, επικοινωνίας με την επιφάνεια και έρευνας του βυθού. Δύο ρομποτικοί βραχίονες, αισθητήρες μέτρησης φυσικοχημικών παραμέτρων, δειγματολήπτες, προβολείς και κάμερες συνθέτουν τον εξοπλισμό που δίνει τη δυνατότητα στο βαθυσκάφος να εκτελέσει μεγάλο εύρος εργασιών στον βυθό. Ο μέγιστος χρόνος κατάδυσης μπορεί να φτάσει τις 7 έως 8 ώρες, ανάλογα με τις εργασίες και την κατανάλωση ενέργειας. Από το 2000 μέχρι σήμερα το Θέτις έχει χρησιμοποιηθεί σε δεκάδες ερευνητικά ταξίδια και με διάφορα ερευνητικά αντικείμενα: υποθαλάσσια αρχαιολογία - αρχαία και νεότερα ναυάγια, υποθαλάσσια ηφαίστεια (Σαντορίνη, Κολούμπο, Νίσυρος, Μήλος και άλλού), οικοσυστήματα του βυθού (βαθιά κοράλλια), πόντιση επιστημονικών οργάνων, υποθαλάσσια ρήγματα και πολλά άλλα.

Σημαντική είναι η συμβολή του Θέτις και στις έρευνες εντοπισμού σε ναυτικά ή αεροπορικά ατυχήματα στη θάλασσα, όπως τα δύο ελικόπτερα του ΕΚΑΒ στο Σούνιο και την Ικαρία, αεροσκάφος Mirage στον Αγιο Ευστράτιο και άλλες επιχειρήσεις εντοπισμού και ανέλκυσης. Τα τελευταία δύο χρόνια το Θέτις έχει χρησιμοποιηθεί σε ωκεανογραφικές αποστολές στην Ερυθρά Θάλασσα, οι οποίες πραγματοποιούνται σε συνεργασία του ΕΛΚΕΘΕ με το Πανεπιστήμιο KAUST της Σαουδικής Αραβίας.

Το 2012 το Θέτις θα χρησιμοποιηθεί σε διάφορα ερευνητικά ταξίδια, μεταξύ των οποίων είναι έρευνα στην Καλδέρα της Σαντορίνης για τον εντοπισμό και τη μελέτη υποθαλάσσιων υδροθερμικών πηγών, στην Ερυθρά Θάλασσα για έρευνα βαθιών κοραλλιών και στην νότια Ερυθρά Θάλασσα με σκοπό την έρευνα βυθισμένων παλαιοακτών και τον εντοπισμό προϊστορικών καταλοίπων στον βυθό.

  Η οθόνη στο "Θέτις" γράφει 610 μέτρα βάθος (πάνω αριστερά)

(Credit: ΕΛΚΕΘΕ)

U133 last voyage. Η τελευταία αποστολή του U133. Ατύχημα ή σαμποτάζ;

Φωτογραφικά ντοκουμέντα από το βυθό της Αίγινας, αποκαλύπτουν την τραγική μοίρα του «χαμένου» υποβρυχίου

Η τελευταία αποστολή

Ακόμα και σήμερα, όταν έχει μπουνάτσα και η θάλασσα είναι αρυτίδωτη, η επιφάνειά της βόρεια της Αίγινας ιριδίζει, δείγμα του ότι υπάρχει πετρέλαιο. Από πού όμως προέρχεται; Τι είναι αυτό που κρύβεται στον Σαρωνικό, σε βάθος 78 μέτρων; Η διαλεύκανση του μυστηρίου μας οδηγεί στα μαύρα χρόνια της γερμανικής κατοχής, το 1942. Τότε, 69 χρόνια πριν, η Σαλαμίνα ήταν ο ναύσταθμος, στον οποίο ναυλοχούσαν πολεμικά σκάφη επιφανείας, αλλά και υποβρύχια των Γερμανών.

Ένα από αυτά, το U 133, ξεκίνησε στις 14 Μαρτίου του 1942 για μια απόρρητη αποστολή, η οποία έμελλε να είναι και η τελευταία του. Λίγη μόλις ώρα μετά τον απόπλου του από τη γερμανική βάση, μια φοβερή έκρηξη φώτισε τον ουρανό. Το υποβρύχιο εξαφανίστηκε κάτω από τα κύματα, κομματιασμένο από τη σφοδρότητα της έκρηξης, χωρίς κανένας από τα 45 μέλη του πληρώματος να προλάβει να σωθεί.

Φορτωμένο με 14 τορπίλες και 170 περίπου τόνους πετρέλαιο, το U133 ήταν έτοιμο να σπείρει τον όλεθρο και την καταστροφή στις συμμαχικές νηοπομπές που πάσχιζαν να κρατήσουν όρθιο το μέτωπο της Βόρειας Αφρικής και την αποκλεισμένη Μάλτα. Η μοίρα όμως τα έφερε αλλιώς και τελικά το υποβρύχιο έγινε ο υγρός τάφος του πληρώματός του, ένα μυστήριο που έμεινε ξεχασμένο, ένα αίνιγμα με αναπάντητα για δεκαετίες ερωτήματα και η αφορμή για πολλά σενάρια, πολλά από τα οποία θυμίζουν ταινίες επιστημονικής φαντασίας.

Αρκετές δεκαετίες αργότερα, ένας από τους αυτοδύτες που καταδύθηκαν στο ναυάγιο, μοιράζεται τις εμπειρίες του και αφηγείται τις εντυπώσεις από το θέαμα που αντίκρισε στα 78 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Ο Κώστας Θωκταρίδης, με εκατοντάδες δύσκολες καταδύσεις στο ενεργητικό του, φωτίζει τις άγνωστες πτυχές της αύτανδρης βύθισης του μοιραίου υποβρυχίου. «Αντικρίζοντας κανείς το U 133 νιώθει δέος βλέποντας ένα υποβρύχιο κομμένο κυριολεκτικά στα δύο, στο σημείο που κάποτε βρίσκονταν τα διαμερίσματα των ναυτών. Ο μειωμένος φυσικός φωτισμός σε αυτό το βάθος σε συνδυασμό με τα δίχτυα και  τα παραγάδια  που καλύπτουν τον υγρό τάφο του U 133, συμβάλλει στη δημιουργία ενός σκηνικού–θρίλερ. Ο εξερευνητής του ναυαγίου δεν ξέρει τι θα συναντήσει κολυμπώντας ανάμεσα στα συντρίμμια του υποβρυχίου». 

Ατύχημα ή σαμποτάζ;

Αντικρουόμενα και αντιφατικά τα αίτια της βύθισης, σύμφωνα με ποικίλες ιστορικές πηγές. Οι διαβαθμισμένες αναφορές της εποχής αναφέρουν ως αίτιο κάποιο λάθος ναυσιπλοΐας και την πρόσκρουση σε νάρκη, ενώ πηγές σε πολωνικά αρχεία αναφέρουν τη δράση του μεγαλωμένου στην Ελλάδα Γέρζι Ιβάνοφ, αθλητή του Ηρακλή Θεσσαλονίκης, προς τιμήν του οποίου δόθηκε το όνομα στο κλειστό γυμναστήριο «Ιβανώφειο», κατάσκοπου που δραστηριοποιήθηκε στην κατεχόμενη Ελλάδα και είχε συμμετάσχει σε πολλές επιχειρήσεις δολιοφθοράς κατά των Γερμανών. Η ιστορική έρευνα πεδίου καταδεικνύει πέραν πάσης αμφιβολίας πλέον ότι το U 133 έπεσε θύμα νάρκης, καθώς εισήλθε σε επισημασμένο ναρκοπέδιο. Τι ήταν όμως αυτό που το έκανε να λοξοδρομήσει από τον ασφαλή δίαυλο και το οδήγησε πάνω στη νάρκη; Ήταν ένα απλό και συγχρόνως μοιραίο σφάλμα του πλοηγού, ή κάτι άλλο;

Στο βυθό από ελληνική νάρκη

«Ο πυργίσκος του υποβρυχίου ξεπροβάλει επιβλητικός «ντυμένος» στις  γκριζοπράσινες αποχρώσεις του βυθού», λέει ο κ. Θωκταρίδης. «Διακρίνονται το πυροβόλο του, τα περισκόπιά του που είναι κατεβασμένα και η ανθρωποθυρίδα που είναι ανοικτή. Ευρήματα που επιβεβαιώνουν το γεγονός ότι το υποβρύχιο βρισκόταν στην επιφάνεια όταν έπεσε σε νάρκη. Μέσα στην ανθρωποθυρίδα του πυργίσκου ξεχωρίζει η σκάλα που οδηγεί στη γέφυρα του υποβρυχίου. Όλες οι άλλες ανθρωποθυρίδες είναι κλειστές όπως και οι τορπιλοσωλήνες».

Ο έμπειρος αυτοδύτης δίνει μια άλλη διάσταση στο ναυάγιο, καθώς φαίνεται ότι η καταβύθιση του γερμανικού υποβρυχίου πρέπει να πιστωθεί στις επιτυχίες του ελληνικού πολεμικού ναυτικού: «Καθώς περιπλανιόμαστε στα υποθαλάσσια μονοπάτια της ιστορίας κάτι κεντρίζει το ενδιαφέρον μας, σε μικρή απόσταση από το ναυάγιο. Πλησιάζουμε κοντά και διαπιστώνουμε ότι πρόκειται για το αγκυροβόλιο 
της νάρκης που βύθισε το υποβρύχιο. Οι Γερμανοί πίστευαν ότι το U 133 διείσδυσε κατά λάθος στο γερμανικό ναρκοπέδιο και κατά συνέπεια βυθίστηκε από γερμανική νάρκη. Το συγκεκριμένο αγκυροβόλιο όμως παραπέμπει στη «νάρκη Μωραΐτη», μία νάρκη ελληνικής σύλληψης και κατασκευής ιδιαίτερα ισχυρή και αποτελεσματική αλλά άγνωστη μέχρι σήμερα στους περισσότερους από εμάς. Η ιστορική έρευνα επιβεβαιώνει τις υποψίες μας. Σύμφωνα με την απόρρητη διαταγή Κ 27/4332 του Γ.Ε.Ν. στις 23 Αυγούστου του 1940, κοινοποιήθηκε σχέδιο πόντισης ναρκοπεδίου στην περιοχή που βρίσκεται σήμερα το ναυάγιο. Την ημέρα της κήρυξης του πολέμου δόθηκε από το Γ.Ε.Ν. το εκτελεστικό σήμα της παραπάνω διαταγής για την πόντιση του ελληνικού ναρκοπεδίου. Τη νύχτα της 29ης προς την 30η Οκτωβρίου πραγματοποιήθηκε η πόντιση του ναρκοπεδίου με νάρκες Vickers και Μωραΐτη. Σύμφωνα δε, με τα αρχεία της Διοίκησης Ναρκαλιείας του Πολεμικού μας Ναυτικού οι Γερμανοί δεν κατήργησαν το ελληνικό ναρκοπέδιο. Το διατήρησαν και τοποθέτησαν παράλληλα προς αυτό δικά τους ναρκοπέδια, πριν και μετά το ελληνικό. Άρα το ελληνικό ναρκοπέδιο υπήρχε την ημέρα της βύθισης του U 133 και σύμφωνα με τις συντεταγμένες του ναυαγίου το γερμανικό υποβρύχιο βρίσκεται εντός των ορίων του». 

Η κατάδυση στο ναυάγιο

Στα ανοιχτά του ακρωτηρίου «Τούρλος» της Αίγινας, ένα πολυσύχναστο σήμερα πέρασμα, οι καταδύσεις είναι ιδιαίτερα απαιτητικές και κοπιώδεις, όχι μόνο λόγω του βάθους των 78 μέτρων στο οποίο βρίσκεται το ναυάγιο, αλλά και επειδή η ορατότητα είναι περιορισμένη και τα θαλάσσια ρεύματα είναι ισχυρά. Ο κ. Θωκταρίδης αφηγείται την απόκοσμη εμπειρία της «επίσκεψης» στον υγρό τάφο του U 133: «Οι θαλάσσιοι μικροοργανισμοί έχουν σχηματίσει ένα παχύ σκουρόχρωμο στρώμα πάνω στο σκαρί του ναυαγίου.  Ο χρόνος έχει αφήσει τα σημάδια του και η ξύλινη επένδυση του καταστρώματος δεν υπάρχει πλέον. Στο σημείο αυτό φαίνονται οι σωληνώσεις του υποβρυχίου. Στο λασπώδη βυθό γύρω από τα συντρίμμια κείτονται δύο τορπίλες και η άγκυρα που  έχει αποκολληθεί από την καδένα, ένα συμβολικό εύρημα αφού το  U 133 έχει ρίξει πλέον άγκυρα για πάντα στην υγρή αγκαλιά του Σαρωνικού».

Η μαρτυρία:«Το U133 είναι κομμένο στα δύο!»

«Είναι το ναυάγιο του  U 133 και είναι κομμένο στα δύο!», αναφέρει ο κ. Θωκταρίδης. «Το ένα κομμάτι σχηματίζει με το άλλο ορθή γωνία γι’ αυτό και το ηχοβολιστικό έδειχνε δύο στόχους. Η πλώρη που έχει αποκοπεί από το υπόλοιπο σκαρί του,  ακουμπά στο βυθό με την αριστερή πλευρά και σχηματίζει γωνία 90^ο με την  πρύμνη. Από τη δεξιά πλευρά της πλώρης λείπει η άγκυρα. Το υπόλοιπο ναυάγιο έχει αριστερή κλίση περίπου 30^ο», συμπληρώνει και επισημαίνει ότι «το κυρίως τμήμα του υποβρυχίου έχει αριστερή κλίση. Στον κλειστό κόλπο του Σαρωνικού  η ορατότητα υποβρυχίως είναι πολύ περιορισμένη ενώ τα ισχυρά υποθαλάσσια ρεύματα αυξάνουν το βαθμό δυσκολίας».

Χαρακτηριστικά του U 133

Τύπος VII C

Έτος καθέλκυσης 1941

Μήκος 67 μέτρα

Πλήρωμα 45 άνδρες

Οπλισμός 14 τορπίλες