Ρεπορτάζ του Αντώνη Καρατζαφέρη
Το δισέλιδο δημοσιεύθηκε στον ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΤΥΠΟ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ στις 15 Μαρτίου 2015
«SOS. Χτυπήσαμε νάρκη στα ανοιχτά του λιμανιού του Αγίου Νικολάου». Το σήμα κινδύνου που εξέπεμψε στις 12 Νοεμβρίου του 1916 το υπερωκεάνιο «Βρετανικός», κοντά στη νήσο Κέα, ήταν η αρχή του τέλους για το «αδελφό-πλοίο» του θρυλικού Τιτανικού ο οποίος επίσης δεν είχε την καλύτερη τύχη… Εκτοτε το αλάτι και η σκουριά τύλιξαν στη λήθη το τραγικό συμβάν. Μέχρι που αναδύθηκε και πάλι στον «αφρό» το 1975. Τη χρονιά αυτή ο διάσημος ωκεανογράφος Ζακ Ιβ Κουστώ, ανακάλυψε το ναυάγιο. «Ο Βρετανικός βρέθηκε ακουμπισμένος στο βυθό με τη δεξιά του πλευρά…»
Τα γεγονότα που συνδέονται με την τύχη του «Βρετανικού» περιλαμβάνονται στην πολύτιμη έκδοση «Ναυάγια στον ελληνικό βυθό- Κατάδυση στην ιστορία τους», που κυκλοφόρησε πρόσφατα με τη φροντίδα του Ιδρύματος «Αικατερίνης Λασκαρίδη». Μαζί με δεκαεννέα ακόμα ιστορίες από τα πιο γνωστά ναυάγια των ελληνικών θαλασσών. Συγγραφείς του έργου, ο Κώστας Θωκταρίδης από τους γνωστότερους και πλέον κατηρτισμένους δύτες στην Ελλάδα και ο Αρης Μπιλάλης, ερευνητής της ναυτικής ιστορίας.
«Η προσπάθειά μας ήταν να καταφέρουμε αυτά τα βουβά και πολλές φορές τρομαχτικά κουφάρια των βυθών να μας «μιλήσουν». Με τις φωτογραφίες και την ιστορία τους», επισημαίνουν οι συγγραφείς. Ορισμένα από τα ναυάγια που παρουσιάζονται «έγιναν γνωστά από την τραγική ιστορία τους, άλλα από το μεγάλο αριθμό των ψυχών που χάθηκαν και άλλα γιατί μας θυμίζουν ηρωικές και ένδοξες στιγμές γενναιότητας και αυταπάρνησης του Πολεμικού μας Ναυτικού.»
«Η χρυσή εποχή του υπερωκεάνιου»
Λίγο πριν από την έναρξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου «παρατηρείται μια κούρσα ανταγωνισμού στη ναυπήγηση μεγάλων και πολυτελών επιβατηγών πλοίων.» Το 1907 είναι η χρονιά που το «Λουζιτάνια» και το «Μαυριτάνια», πέφτουν στο νερό από την εταιρεία «Gunard». Η απάντηση της ανταγωνίστριας «White Star» έρχεται το 2011 και ονομάζεται «Τιτανικός» και «Ολύμπικ». Το τρίτο πλοίο της εταιρείας ήταν ο «Βρετανικός». Με διαστάσεις 269,11Χ28,65 μέτρα και βύθισμα 10,58 μέτρα.
«Η καθέλκυση του «Βρετανικού» πραγματοποιήθηκε στις 16 Φεβρουαρίου 1914 στο Μπέλφαστ. «Στις 11.15 το άδειο κύτος του μεγαλύτερου υπερωκεανίου της Βρετανίας έκοψε τους δεσμούς του με τη στεριά και μετά από 81 δευτερόλεπτα βρέθηκε στο νερό…»
Ολα τα πλοία της εταιρείας White Star αποτελούσαν σύμβολα πολυτέλειας ως αντιστάθμισμα στις μεγάλες ταχύτητες που μπορούσαν να πιάσουν τα πλοία της αντίζηλης Cunard. Στον «Τιτανικό» και το «Ολύμπικ»
«Οι χώροι αναψυχής και διαμονής της πρώτης θέσης μπορούσαν άνετα να συγκριθούν με εκείνους των πολυτελέστερων ξενοδοχείων της εποχής. Εκτός από τις καμπίνες υπήρχαν δύο εστιατόρια, κεντρικό σαλόνι, ειδικός χώρος γραφής και ανάγνωσης, καπνιστήριο, καφενείο, γυμναστήριο, θερμαινόμενη εσωτερική πισίνα, εσωτερικό γήπεδο σκουός, κουρείο, κατάστημα με αναμνηστικά, χαμάμ και κατάστρωμα περιπάτου. Η μετακίνηση σε αυτούς τους χώρους γινόταν μέσω ανελκυστήρων ή χρησιμοποιώντας δύο εντυπωσιακά κλιμακοστάσια από ξύλο δρυός. Οι οικονομικά ασθενέστεροι επιβάτες της δεύτερης και της τρίτης θέσης είχαν σαφώς λιγότερες επιλογές αλλά διέθεταν και εκείνοι πολύ μεγάλους χώρους εστίασης, όμορφα σαλόνια, καπνιστήρια και ειδικούς χώρους περιπάτου στα καταστρώματα...»
Για τον «Βρετανικό» είχε προβλεφτεί` μεγαλύτερη πολυτέλεια. «Καθώς για την πρώτη θέση οι σχεδιαστές είχαν προβλέψει γυναικείο κομμωτήριο, αίθουσα περιποίησης νυχιών, ευρύχωρη αίθουσα παιχνιδιού για την ψυχαγωγία των παιδιών και εγκατάσταση εκκλησιαστικού οργάνου. Για τους επιβάτες της δεύτερης θέσης είχε σχεδιαστεί η προσθήκη ενός ξεχωριστού γυμναστηρίου και μεγαλύτερος χώρος περιπάτου στο κατάστρωμα…»
Οι επιβάτες του «Τιτανικού» δεν πρόλαβαν να απολαύσουν την πολυτέλεια καθώς την τρίτη ημέρα του παρθενικού ταξιδιού του, στις 14 Απριλίου 1912, το πλοίο προσέκρουσε σε παγόβουνο, στο βόρειο Ατλαντικό. Συνολικά χάθηκαν 1517 άνθρωποι.
Μετά το ναυάγιο του «Τιτανικού» έγιναν τροποποιήσεις στο «Βρετανικό» που ενίσχυαν την ασφάλεια του. Αυξήθηκαν τα διαμερίσματα που μπορούσαν να στεγανοποιηθούν όπως και ο αριθμός των σωσίβιων λέμβων…Παρόλα αυτά η μοίρα έπαιξε κι εδώ τα δικά της παιχνίδια.
Το υπερωκεάνιο έγινε…νοσοκομείο
Τον Αύγουστο του 1914 ο πόλεμος που ξέσπασε ανάμεσα σε Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία από τη μια και Γερμανία –Αυστροουγγαρία από την άλλη οδήγησαν στη μετατροπή του Βρετανικού «σε ένα πλήρως εξοπλισμένο πλωτό νοσοκομείο.»
«Ο Βρετανικός εκείνη τη χρονική στιγμή ήταν το μεγαλύτερο πλοίο σε ενεργό υπηρεσία παγκοσμίως. Περιελάμβανε 23 θαλάμους νοσηλείας και 3.309 νοσοκομειακά κρεβάτια.» Η αποστολή του, όπως και άλλων νοσοκομειακών πλοίων, ήταν «η αποφόρτιση των ιατρικών εγκαταστάσεων των συμμάχων στο Μούδρο της Λήμνου.»
Το καλοκαίρι του 1916, όταν δεν υπήρχε πλέον ανάγκη για πλωτά νοσοκομεία, το πλοίο επεστράφη στους ιδιοκτήτες του και αποφασίστηκε η μετατροπή του σε υπερπολυτελές υπερωκεάνιο…Ωστόσο νέα γεγονότα, ο Εθνικός διχασμός στην Ελλάδα και η απόβαση Αγγλων και Γάλλων στη Λήμνο, τη Θεσσαλονίκη και την Κέρκυρα, οδήγησαν εκ νέου στη μετατροπή του πλοίου σε πλωτό νοσοκομείο.
Στις 21 Νοεμβρίου 1916, στο έκτο ταξίδι του προς τον Μούδρο κι ενώ έπλεε ανοιχτά του Αγιου Νικολάου της Κέας, «ακούστηκε δυνατός κρότος που τράνταξε ολόκληρο το πλοίο.» Ο «Βρετανικός» είχε χτυπηθεί από γερμανική νάρκη.
Το προσωπικό του πλοίου κατέβαλε ηρωϊκές προσπάθειες για τη σωτηρία των επιβατών. «Ξεχώρισαν ωστόσο με τη στάση τους τα νεαρότερα μέλη του πληρώματος. Δεκαεπτά νεαροί πρόσκοποι που ασχολούνταν εθελοντικά με βοηθητικές εργασίες. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες ορισμένοι πρόσκοποι αρνήθηκαν πεισματικά να επιβιβαστούν στις λέμβους και επέλεξαν να μείνουν μέχρι την τελευταία στιγμή στις θέσεις που τους είχαν ανατεθεί…»
«Το νερό βάφτηκε κόκκινο»
Ακολούθησαν δραματικές στιγμές. «Στις 8.30 από την αριστερή πλευρά του πλοίου άρχισαν να καθελκύονται λέμβοι χωρίς την έγκριση του υπεύθυνου αξιωματικού και τρεις από αυτές άρχισαν να παρασύρονται προς τους γιγαντιαίους έλικες του πλοίου που βρίσκονταν πια έξω από το νερό.
Οι σκηνές που ακολούθησαν ήταν συγκλονιστικές. Το νερό βάφτηκε κόκκινο καθώς η πρώτη λέμβος και οι επιβάτες της γίνονταν κομμάτια από τον αριστερό έλικα του Βρετανικού…» Ο τελικός απολογισμός του ναυαγίου ήταν 30 νεκροί και 1032 διασωθέντες, ανάμεσά τους 38 τραυματίες.
Μετά τη βύθιση του πλοίου ο πολυτελής εξοπλισμός που επρόκειτο να το «ντύσει», δημοπρατήθηκε. Το εντυπωσιακό εκκλησιαστικό όργανο ανήκει σήμερα στη συλλογή του Museum of Music Automatons, στην Ελβετία.
Ο Κουστώ έκανε την πρώτη «βουτιά» στο ναυάγιο
Ο πρώτος που εντόπισε και εξερεύνησε το ναυάγιο ήταν ο Ζακ Ιβ Κουστώ. «Ο Βρετανικός εντοπίστηκε 6,75 ναυτικά μίλια ΒΑ από το επίσημο στίγμα που είχε δώσει το Βρετανικό Ναυαρχείο.» Με μέγιστο βάθος τα 119 μέτρα και ελάχιστο τα 80 μέτρα. Το 1976 ο Κουστώ πραγματοποίησε 68 καταδύσεις. Ανελκύστηκαν ορισμένα αντικείμενα, ανάμεσά τους και ο εξάντας από την καμπίνα του πλοιάρχου Bartlett.
Με το βαθυσκάφος του γάλλου ωκεανογράφου στο βυθισμένο πλοίο καταδύθηκαν, μεταξύ άλλων, ο Μίκης Θεοδωράκης αλλά και η Sheila Macbeth Mitchell που είχε υπηρετήσει στον «Βρετανικό» ως νοσοκόμα. Ο εκ των συγγραφέων του τόμου, Κώστας Θωκταρίδης, ήταν ο πρώτος μετά τον Κουστώ που επισκέφτηκε το ναυάγιο το 1995, με εξοπλισμό νέας τεχνολογίας. Την ίδια χρονιά κατάδυση στο ναυάγιο έκανε και ο διάσημος αμερικανός ωκεανογράφος Ρόμπερτ Μπάλαρντ. Σε γενικές γραμμές η εξωτερική εικόνα του κύτους κρίνεται ως εξαιρετική.
Εντυπωσιακό θαλάσσιο οικοσύστημα
Ερευνητές του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών διαπίστωσαν το 2008 ότι το ναυάγιο «έχει μετατραπεί σε ένα εντυπωσιακό θαλάσσιο οικοσύστημα που φιλοξενεί μεγάλη ποικιλία ειδών.» Οι θαλάσσιοι οργανισμοί είναι πιθανόν να διαφυλάξουν το κύτος του πλοίου στους αιώνες που έρχονται.
Καθώς «οι οργανισμοί οι οποίοι έχουν καλύψει την επιφάνεια του ναυαγίου έχουν σχηματίσει ένα εξαιρετικά συμπαγές στρώμα, το οποίο είναι αρκετά πιθανό ότι θα συνεχίσει να υφίσταται και μετά την ολική διάβρωση του μετάλλου πάνω στο οποίο έχει αναπτυχθεί…»
Στον τόμο περιλαμβάνονται επίσης εκτενείς αναφορές για τα ναυάγια των πλοίων: «Πατρίς», «Κλειώ», «ΒΠ Υδρα», «HMS Perseus», «U-133», «ΒΠ Βασίλισσα Ολγα», «Χειμάρρα», «Πανορμίτης» κ.α.
INFO
Ιδρυμα «Αικατερίνη Λασκαρίδη»
Τίτλος δίγλωσσης έκδοσης: «Ναυάγια στον ελληνικό βυθό-Κατάδυση στην ιστορία τους» («Shipwrecks of the Greek seas-Dive into their history»)
Συγγραφείς: Κώστας Θωκταρίδης, Αρης Μπιλάλης
Διαστάσεις: 21Χ29 , σελ.: 474, τιμή: 30 ευρώ.
.png)
