"Χτενίζοντας" το βυθό της Καλδέρας στη Σαντορίνη

Στο... μικροσκόπιο των επιστημόνων μπαίνει ο βυθός της Σαντορίνης, ο οποίος πλέον παρακολουθείται συστηματικά από αισθητήρες που πόντισε το ΕΛΚΕΘΕ, το Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών, σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Γεωφυσικής του Παρισιού IPGP, το πανεπιστήμιο της Χιρόνα στην Ισπανία, το Αμερικανικό Ινστιτούτο WHOI και το Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Στόχοι της αποστολής ήταν η δοκιμαστική λειτουργία ενός πρωτότυπου αυτόνομου υποβρύχιου οχήματος το οποίο κατασκευάστηκε από το Κέντρο Υποθαλάσσιας Ρομποτικής του Πανεπιστημίου της Χιρόνα, η αξιοποίησή του για την λεπτομερή χαρτογράφηση του βυθού της Καλδέρας και η πόντιση υποθαλάσσιων οργάνων στον βυθό με το βαθυσκάφος ΘΕΤΙΣ και το τηλεκατευθυνόμενο υποβρύχιο όχημα Max Rover του ΕΛΚΕΘΕ για τη μακρόχρονη παρακολούθηση της παραμόρφωσης του πυθμένα της καλδέρας και της υδροθερμικής δραστηριότητας του ηφαιστείου.

Τα ειδικά επιστημονικά όργανα καταγράφουν με ακρίβεια τις διακυμάνσεις της θερμοκρασίας, την αλλαγή της πίεσης και της κλίσης του πυθμένα, αλλά και τη χημική σύσταση των υδροθερμικών πηγών του βυθού του ηφαιστειογενούς νησιού των Κυκλάδων. «Το υποθαλάσσιο δίκτυο παρακολούθησης της δραστηριότητας του ηφαιστείου της Σαντορίνης, θα βοηθήσει τους επιστήμονες να έχουν διαχρονικά στοιχεία και να κατανοήσουν την λειτουργία του», εξηγεί στον «Ε.Τ.» ο κ. Δημήτρης Σακελλαρίου, Γεωλόγος, Διευθυντής Ερευνών στο Ινστιτούτο Ωκεανογραφίας και Συντονιστής του Τμήματος Υποβρυχίων Δραστηριοτήτων του ΕΛΚΕΘΕ.

Στη διάρκεια της δεκαήμερης αποστολής τοποθετήθηκαν σε επιλεγμένα σημεία στη βόρεια πλευρά της καλδέρας θερμόμετρα με το μη επανδρωμένο τηλεχειριζόμενο υποβρύχιο του ΕΛΚΕΘΕ, αισθητήρες πίεσης και μετρητές κλίσης για να καταγράφουν με μεγάλη ακρίβεια τις πιθανές μεταβολές του βάθους και τις παραμορφώσεις του βυθού, συλλέχθηκαν δείγματα νερού, αερίων και βιολογικού υλικού από τα σημεία υδροθερμικής δραστηριότητας, έγιναν γεωχημικές μετρήσεις με υποθαλάσσιο φασματογράφο μάζας προσαρμοσμένο στο ΘΕΤΙΣ και στο αυτόνομο όχημα GIRONA 500, κατασκευάστηκαν πολύ λεπτομερείς χάρτες επιλεγμένων περιοχών του βυθού και λήφθηκε πολύτιμο οπτικό υλικό από τις ίδιες περιοχές για να παραχθούν τρισδιάστατες απεικονίσεις του υποθαλάσσιου υδροθερμικού πεδίου.

«Δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας»

 Παρά το γεγονός ότι η πρόσφατη δραστηριότητα του ηφαιστείου της Σαντορίνης δεν αποτελεί ασφαλή ένδειξη ότι επίκειται κάποια εντονότερη δραστηριοποίηση, είναι απαραίτητο να υπάρχει εκτεταμένο δίκτυο παρακολούθησης τόσο χερσαίο όσο και υποθαλάσσιο, σημειώνει ο κ. Σακελλαρίου. «Στη Σαντορίνη και στα άλλα ηφαιστειακά κέντρα της Ελλάδας, όπως η Νίσυρος, η Μήλος και πολύ περισσότερο το υποθαλάσσιο ηφαίστειο του Κολούμπο κοντά στη Σαντορίνη θα έπρεπε να έχουν εγκατασταθεί υποθαλάσσια δίκτυα παρακολούθησης εδώ και πολλά χρόνια. 

Δεν μπορεί κανείς να πει αν θα γίνει κάποια εντονότερη δραστηριοποίηση στο κοντινό μέλλον, δηλαδή τα επόμενα χρόνια ή δεκαετίες, αλλά μόνο με την λειτουργία παρατηρητηρίων θα είμαι σε θέση να ξέρουμε την εξέλιξη των ηφαιστείων και να μπορούμε να δράσουμε σωστά και έγκαιρα όταν και αν ποτέ χρειαστεί», σημειώνει ο κ. Σακελλαρίου.

Το ίδιο καθησυχαστική είναι και η γεωλόγος κ. Παρασκευή Νομικού, Λέκτορας Γεωλογικής Ωκεανογραφίας στο Τμήμα Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αθηνών, η οποία συμμετείχε στην ερευνητική αποστολή: «Tα πρώτα αποτελέσματα της έρευνας δεν δείχνουν κανένα λόγο ανησυχίας στην καλδέρα της Σαντορίνης. O συνδυασμός χερσαίου και υποθαλάσσιου παρατηρητηρίου στο ενεργότερο ηφαίστειο της Ελλάδας από ελληνικούς και ξένους φορείς συμβάλλει στη σωστή ενημέρωση των τοπικών φορέων του νησιού και στην προστασία των κατοίκων και τουριστών».

Η αποστολή ΚΑΛΔΕΡΑ 2012

 Η ερευνητική αποστολή ΚΑΛΔΕΡΑ 2012, πραγματοποιήθηκε με το Ωκεανογραφικό Σκάφος ΑΙΓΑΙΟ του ΕΛΚΕΘΕ από τις 12 μέχρι τις 23 Ιουλίου στην Καλδέρα της Σαντορίνης. Επικεφαλής των Γάλλων ερευνητών ήταν ο γεωλόγος Javier Escartin του Ινστιτούτου Γεωφυσικής του Παρισιού και των Ισπανών ο ρομποτικός μηχανικός Pere Ridao του Πανεπιστημίου της Χιρόνα.

Στην 24μελή αποστολή συμμετείχαν ο Rich Camilli από το Αμερικανικό Ινστιτούτο Ωκεανογραφίας Woods Hole και ο Αγγελος Μάλιος, μηχανικός του ΕΛΚΕΘΕ που συνέβαλλε στη κατασκευή του αυτόνομου οχήματος στο Πανεπιστήμιο της Χιρόνα.

Από το Τμήμα Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αθηνών συμμετείχε η Παρασκευή Νομικού, η οποία συμμετείχε σε όλες τις ωκεανογραφικές αποστολές που έχουν πραγματοποιηθεί στον υποθαλάσσιο χώρο του ηφαιστειακού πεδίου της Σαντορίνης από το 2001 είτε με το ΑΙΓΑΙΟ είτε με το ωκεανογραφικό σκάφος R/V NAUTILUS.

Θύμα της κρίσης και το ΕΛΚΕΘΕ

Η έρευνα στην Ελλάδα υποχρηματοδοτείται εδώ και δεκαετίες» παρατηρεί ο κ. Σακελλαρίου. Ειδικότερα στη σημερινή εποχή της οικονομικής κρίσης η οικονομική στήριξη είναι ουσιαστικά ανύπαρκτη. Το ΕΛΚΕΘΕ, ένα από τα τέσσερα μεγαλύτερα ερευνητικά κέντρα της χώρας και από τα πιο σημαντικά κέντρα θαλάσσιας έρευνας στην Ευρώπη και τον Κόσμο έχει ελλειμματικό προϋπολογισμό και αδυνατεί να καταβάλει τους μισθούς του ερευνητικού και τεχνικού μόνιμου προσωπικού μετά τον Οκτώβριο. 

Με αυτές τις συνθήκες είναι πολύ δύσκολο να συντηρήσει τον επιστημονικό εξοπλισμό που διαθέτει, όπως τα ωκεανογραφικά σκάφη, τα υποβρύχια οχήματα, το σύστημα παρακολούθησης ΠΟΣΕΙΔΩΝ και άλλα, τα οποία είναι Εθνικής Σημασίας Ερευνητική Υποδομή για την Ελλάδα. «Είναι επίσης πολύ δύσκολο να κρατήσουμε το ειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό που απαιτείται για να μπορούν να γίνονται έρευνες υψηλού επιπέδου» παρατηρεί με λύπη ο κ. Σακελλαρίου. 

«Το ΕΛΚΕΘΕ, σε συνεργασία με την ελληνική και την διεθνή ερευνητική κοινότητα προτίθεται, εφόσον υπάρξουν οι απαραίτητοι πόροι να συνεχίσει τις έρευνες στη περιοχή της Σαντορίνης. Η διατήρηση του υποθαλάσσιου παρατηρητηρίου και η επανάληψη μετρήσεων διαφόρων παραμέτρων ανά τακτά χρονικά διαστήματα είναι πρώτη προτεραιότητα. Ταυτόχρονα θα συνεχιστούν οι έρευνες για την εξέλιξη του ηφαιστείου στο παρελθόν και ιδιαίτερα για την Μινωική έκρηξη του 17ου αιώνα π.Χ. Ένα ακόμη ανοιχτό ερώτημα στο οποίο θέλουμε να δώσουμε απάντηση είναι το πότε δημιουργήθηκε η Καλδέρα της Σαντορίνης, η μεγαλύτερη υποθαλάσσια ηφαιστειακή Καλδέρα στη Γη», καταλήγουν οι επιστήμονες.

  

Σαντορίνη, η ηφαιστειογενής

Η Σαντορίνη με το χαρακτηριστικό σχήμα ημισελήνου, καθώς και τα νησιά Θηρασία και Ασπρονήσι,  είναι ό,τι απέμειναν από το ηφαιστειογενές νησί Στρογγύλη, ονομασία που πήρε λόγω του αρχικά  στρογγυλού της σχήματος. Μέσα σε 2,5 εκατομμύρια έτη, μια μικρή περίοδος για τα γεωλογικά δεδομένα, σημειώθηκαν 12 εξαιρετικά ισχυρές εκρήξεις. Η έκρηξη του ηφαιστείου περίπου το 1650 π.Χ., θεωρείται υπεύθυνη για την καταστροφή της πόλης του Ακρωτηρίου στο νησί και του Μινωικού πολιτισμού στην Κρήτη.  

Από τότε, έχουν καταγραφεί αρκετές ακόμα εκρήξεις, με πιο πρόσφατη το 1950. Τα ηφαίστεια της Σαντορίνης είναι η Νέα Καμένη, η οποία ξεπρόβαλλε από τη θάλασσα το 1707 μ.Χ., η Παλαιά Καμένη από το 47 μ.Χ., το υποθαλάσσιο ηφαίστειο Κολούμπο, ΒΑ της Σαντορίνης και άλλα μικρότερα.