Δημοσιεύθηκε το Σάββατο 27 Ιουλίου 2013, στο "Γεωδρόμιο", τεύχος 2.
Η Μακρόνησος, στα νότια της Αττικής έχει πλούσια ιστορία. Η νήσος «Ελένη» σύμφωνα με τη μυθολογία, επειδή εκεί αποβιβάστηκε η ωραία Ελένη της Ιλιάδας του Ομήρου, η μετέπειτα γνωστή ως νήσος «Κρανάη» σύμφωνα με το Στράβωνα, δηλαδή το σημερινό Μακρονήσι, είναι τόπος που έχει συνδεθεί άρρηκτα με θυελλώδεις περιόδους της νεότερης ελληνικής Ιστορίας.
Εκεί μεταφέρθηκαν Τούρκοι αιχμάλωτοι των Βαλκανικών Πολέμων το 1912, εκεί βρέθηκαν σε καραντίνα οι πρώτοι πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής του 1922, εκεί κρατήθηκαν σε στρατόπεδα κατά τη διάρκεια του αδελφοκτόνου εμφυλίου στρατιωτικοί και πολιτικοί κρατούμενοι. Κάθε σπιθαμή γης μαρτυράει το παρελθόν.
Λίγοι όμως γνωρίζουν ότι και ο βυθός της Μακρονήσου είναι εξίσου πλούσιος, τόσο σε φυσική ομορφιά, όσο και σε ναυάγια που μαρτυρούν ότι από την αρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας πολλά πλοία δεν κατάφεραν να φτάσουν στον προορισμό τους και χάθηκαν για πάντα κάτω από τα κύματα. Κύριος «ένοχος» είναι ένας ύφαλος στα βόρεια της Μακρονήσου, η Τρυπητή όπως ονομάζεται.
Σε σχετικά μικρή απόσταση από τις ακτές, βρίσκεται ένας ύπουλος εχθρός κάθε πλοίου, λίγα μόλις μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας: Μια ξέρα που σαν άλλη Καλυψώ αιχμαλωτίζει για πάντα τα καράβια που θα βρεθούν στη ρότα της.
Η κατάδυση
Ετοιμαζόμαστε πάνω στο φουσκωτό για την κατάδυση στην Τρυπητή. Ένας τελευταίος έλεγχος του εξοπλισμού, οι μπουκάλες είναι γεμάτες αέρα, οι ρυθμιστές πλευστότητας και αναπνοής λειτουργούν κανονικά, η φωτογραφική μηχανή είναι έτοιμη να… πάρει «φωτιά». Ένα τελευταίο νεύμα ΟΚ και… μπλουμ.
Αρχίζει η κάθοδος στα βαθυγάλανα νερά του Αιγαίου. Βάθος κατάδυσης από 18 έως 30 περίπου μέτρα και η ορατότητα, όπως πάντα σχεδόν, είναι τέλεια. Περίεργοι υπήκοοι του βασιλείου του Ποσειδώνα, οι μόνιμοι κάτοικοι του βυθού, περιεργάζονται τους αυτόνομους δύτες και μας συντροφεύουν στην υποβρύχια εξερεύνηση.
Ο ύφαλος είναι γεμάτος ψήγματα του παρελθόντος. Άμορφες μάζες λαμαρίνας από κάποια σχετικά πρόσφατα ναυάγια είναι διάσπαρτες ανάμεσα στα βράχια της ξέρας. Ανάμεσά τους, θραύσματα αμφορέων που μαρτυρούν ότι στο ίδιο ακριβώς σημείο, πριν από χιλιάδες χρόνια κάποιο αρχαίο εμπορικό σκαρί βρήκε τη Νέμεσή του.
Ήταν 10 Ιουνίου του 1980, όταν το «ΑΠΟΛΛΩΝΙΑ VI», ένα φορτηγό πλοίο που μετέφερε γενικό φορτίο και είχε αποπλεύσει από τη Χαλκίδα με προορισμό τη Λιβύη, «ξύρισε» την Τρυπητή και βρέθηκε μισοβυθισμένο. Το πλήρωμα διασώθηκε, όπως και μέρος του φορτίου, το πλοίο όμως χαρακτηρίστηκε ως «τεκμαρτή ολική απώλεια».
Λίγο καιρό αργότερα το μεγαλύτερο μέρος του κόπηκε και πουλήθηκε για παλιοσίδερα, μεγάλα τμήματά του αναπαύονται όμως ακόμα στο βυθό. Η πλώρη, τμήματα του καταστρώματος και της κουπαστής, οι προπέλες και άλλα αντικείμενα έχουν πλέον γίνει φιλόξενες εστίες για κάθε λογής οργανισμούς. Κάθε βλέμμα είναι και ένα τέλειο κάδρο που δημιούργησε η Φύση, με καμβά τα ναυάγια. Ο Ήλιος σε τέτοιο βάθος είναι ακόμα λαμπρός. Τα παιχνιδίσματα του φωτός με τις σκιές προκαλούν και τον πιο αρχάριο φωτογράφο να πατήσει το «κλικ» της κάμερας.
Πλέουμε υποβρυχίως με τη χρήση της αυτόνομης αναπνευστικής συσκευής και ανάμεσα στα σίδερα βλέπουμε και τους μάρτυρες μιας αλλοτινής εποχής. Κομμάτια αμφορέων που κάποτε μετέφεραν κρασί, ελιές και άλλα αγαθά, υποδηλώνουν ότι η θαλάσσια αυτή περιοχή αποτελούσε από την αρχαιότητα έναν εξαιρετικά σημαντικό θαλάσσιο δίαυλο, όπως ακριβώς είναι και σήμερα.
Μια υποβρύχια χορογραφία
Ο χρόνος στο βυθό έχει άλλη διάσταση: Κάθε στιγμή φαίνεται ότι διαρκεί μια αιωνιότητα. Το μυαλό προσπαθεί να χωρέσει τις εικόνες μοναδικής ομορφιάς. Όταν έρθει η στιγμή της ανάδυσης, όλοι οι αυτοδύτες επιδιδόμαστε σε μια υποβρύχια… χορογραφία. Με ήρεμες κινήσεις κατευθυνόμαστε προς την επιφάνεια και με το βγάζουμε το κεφάλι μας έξω τα επιφωνήματα χαράς σκεπάζουν ακόμα και τα κρωξίματα των γλάρων που πετούν γύρω μας.
Ο «αδελφός» του Τιτανικού
Είναι ίσως το πιο ξακουστό ναυάγιο των ελληνικών θαλασσών, κυρίως λόγω του… αδελφού του: Πρόκειται για το «Britannic», ένα υπερωκεάνιο που είχε δύο στενούς συγγενείς: Το διάσημο «Titanic», τον Τιτανικό που βυθίστηκε τον Απρίλιο του 1912 και το «Olympic», τον… «Ολυμπιακό» που βρήκε άδοξο τέλος σε κάποιο διαλυτήριο πλοίων, όταν τον ξεπέρασε η εποχή του. Ο «Βρεταννικός», επιταγμένος από το Βρετανικό Ναυαρχείο και μετασκευασμένος σε πλωτό νοσοκομείο, βυθίστηκε το Νοέμβριο του 1916, μέσα στον κυκεώνα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, μετά από πρόσκρουση σε νάρκη που είχε ποντίσει γερμανικό υποβρύχιο ανάμεσα στη Μακρόνησο και την Κέα. Από τους 1066 επιβάτες και πλήρωμα χάθηκαν μόλις 30, πριν το θηριώδες για την εποχή του υπερωκεάνιο των 270 περίπου μέτρων βυθιστεί σε βάθος 120 περίπου μέτρων. Πέρασαν πολλές δεκαετίες μέχρι να εντοπιστεί από τον διάσημο Ζακ-Ιβ Κουστό το 1975. Σήμερα πλέον, το ναυάγιο του «Βρεταννικού» αποτελεί πόλο έλξης για ειδικά εκπαιδευμένους αυτοδύτες από κάθε γωνιά του κόσμου, οι οποίοι επισκέπτονται το κουφάρι του πλοίου που βρίσκεται σε πολύ καλή κατάσταση στο βυθό.