Ελληνικό ολοκαύτωμα: Η μαρτυρία της Ελεωνόρας Ισαάκ και η Οδύσσειά της από το Βόλο στις ΗΠΑ

Του Βενιαμίν Μπενσουά

Η γιαγιά μου Ελεωνόρα Ισαάκ κατάλαβε ότι κάτι πολύ άσχημο συμβαίνει όταν τα ξαδέλφια της ήρθαν στο σπίτι της στο Βόλο και  την προειδοποίησαν να φύγει και να κρυφτεί, γιατί οι Γερμανοί επρόκειτο να "καταγράψουν" τους Έλληνες εβραϊκής καταγωγής. Αυτό συνέβη στα τέλη του 1943 και η Ελεωνόρα ήταν τότε μια νέα, ευτυχισμένη και νιόπαντρη Ελληνοεβραία. 

Μετά από εκείνη την ημέρα, τίποτα πια δεν ήταν ίδιο για τη γιαγιά μου. Ακόμα και σήμερα, μετά από τόσα χρόνια στις ΗΠΑ, η γιαγιά μαζεύεται από φόβο στη θέα ενός αστυνομικού, διότι της φέρνει πίσω αναμνήσεις από τους Ναζί.

«Ήρθε η ώρα να φύγει»

Αντί να καθήσουν να "καταγραφούν" από τους Γερμανούς τα ξαδέλφια της, ο Γαβριήλ και ο Μηνάς Σαμπατέι, είπαν στην οικογένειά της γιαγιάς να πουλήσουν τα υπάρχοντά τους και να κρυφτούν το συντομότερο. 

Μια μέρα, ενώ η γιαγιά πουλούσε ό,τι λίγα υπάρχοντα είχε, εμφανίστηκαν στο δρόμο Γερμανοί. 

Έλληνες συνεργάτες των ναζί κατέδιδαν τους Εβραίους. 

Ο σύζυγος της γιαγιάς και ο μεγαλύτερος αδερφός του, φυλακίστηκαν με ψευδείς κατηγορίες που είχαν σχέση με την υποστήριξη ανταρτών.

"Δεν είναι όλοι οι Γερμανοί κακοί"

Πανικόβλητη η γιαγιά έστειλε χρήματα με μια χριστιανή γειτόνισσσά της για να δει τον γερμανό διοικητή, σε μια προσπάθεια να ελευθερώσει το σύζυγό της. 

Ο διοικητής είπε ότι ήταν απαγορευμένο να απελευθερώσει κρατούμενο με εβραϊκό όνομα και ότι μόνο οι κρατούμενοι με ελληνικά ονόματα θα μπορούσαν να αποφυλακιστούν. 

Το εβραϊκό νεκροταφείο της Θεσσαλονίκης, με κατεστραμμένες από τους Γερμανούς ταφόπλακες

Ο ίδιος Γερμανός, επειδή λυπήθηκε για τα δεινά της γιαγιάς μου, είπε στη γειτόνισσα να πει της γιαγιάς μου να κρυφτεί, επειδή η σύλληψη όλων των εβραίων του Βόλου ήταν επικείμενη.

Έτσι, η γιαγιά πρόλαβε να κρυφτεί πριν από τις μαζικές συλλήψεις των Εβραίων του Βόλου, στις 23 Μαρτίου του 1944.

"Σε παρακαλώ να αναφέρεις ότι ο Γερμανός παρά το ότι δε μπορούσε να απελευθερώσει τον άνδρα μου, με προειδοποίησε, μέσω της γειτόνισσάς μου, να κρυφτώ πριν τις μαζικές συλλήψεις των εβραίων της πόλης" μου είπε η γιαγιά. 

"Δεν είναι όλοι οι Γερμανοί κακοί. Θέλω όσοι διαβάσουν την ιστορία μου να το γνωρίζουν."

Γερμανοί υποβάλλουν Ελληνοεβραίους σε δοκιμασίες, τον Ιούλιο του 1942 στην Πλατεία Ελευθερίας στη Θεσσαλονίκη. 

Η γιαγιά μου ζήτησε να το καταγράψω, παρά το γεγονός ότι έμαθε αργότερα πως ο σύζυγός της και ο αδελφός του πέθαναν στους θαλάμους αερίων του Άουσβιτς. 

Μέχρι να φύγουν οι Γερμανοί από την Ελλάδα, η γιαγιά Ελεωνόρα και η μητέρα της, Χάιδω Ισαάκ, κρύβονταν σε έναν ελαιώνα και σε ένα πατάρι πάνω από ένα αχυρώνα. 

Η κόρη της γεννήθηκε, εκεί στον αχυρώνα, αλλά το βρέφος πέθανε λίγο αργότερα από υποσιτισμό.

"Ψάχναμε συνεχώς κάτι να φάμε, γιατί δε μπορούσαμε να εργαστούμε, μόνο να κρυβόμαστε. Δεν υπήρχε τίποτα φαγώσιμο να δώσω στο μωρό."

Γενική άποψη της Πλατείας Ελευθερίας στη Θεσσαλονίκη με τους συγκεντρωμένους Ελληνοεβραίους, προτού εκτοπιστούν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Στην έρευνά μου για τους Έλληνες Εβραίους διαπίστωσα ότι το ποσοστό που σκοτώθηκε από τους ναζί ήταν ένα από τα υψηλότερα στην Ευρώπη. 

Η ακμάζουσα εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης ξεκληρίστηκε. Μεταξύ 60.000 και 70.000 Ελλήνων Εβραίων - σχεδόν το 90 τοις εκατό του συνολικού πληθυσμού της προπολεμικής Ελλάδας - έχασαν τη ζωή τους, οι περισσότεροι από αυτούς στο Άουσβιτς, σύμφωνα με το BBC News, στο ρεπορτάζ "Οι Εβραίοι της Ελλάδας που χάθηκαν"

Η γιαγιά μου ήταν μια επιζήσασα.

Σκέφτομαι πως θα είχα μια θεία, αν το μωρό της γιαγιάς μου είχε επιζήσει. Σκέφτομαι πόσο δυστυχισμένη είναι η γιαγιά όλα αυτά τα χρόνια, στο μυαλό της ήταν πάντα στην Ελλάδα της γερμανικής Κατοχής. Παρά το γεγονός ότι η γιαγιά ξαναπαντρεύτηκε και μετανάστευσε στις Ηνωμένες Πολιτείες, δε γνώρισε ποτέ την ευτυχία. Αυτό είναι το προσωπικό της Ολοκαύτωμα. 

Η γιαγιά μου ήταν μια επιζήσασα του Ολοκαυτώματος και κατά κάποιο τρόπο εξακολουθεί να βρίσκεται σε μια ψυχολογική φυλακή που δημιούργησαν οι Γερμανοί. 

Ο πατέρας μου το χαρακτηρίζει ως "την αδυσώπητη φθορά του ανθρώπινου πνεύματος", μια κατάσταση κατά την οποία ένα φοβερό κεφάλαιο του παρελθόντος εμποδίζει ένα άτομο να είναι ευτυχής στο παρόν. Εκείνος την αποκαλεί ένα "βιβλίο χωρίς καλό τέλος."

Η γενιά που επέζησε του Ολοκαυτώματος πεθαίνει, αλλάζ ζουν οι μαρτυρίες τους.

Το Ολοκαύτωμα είναι κάτι περισσότερο από μια υποσημείωση της ιστορίας. Είναι μια υποχρέωση να υπενθυμίσει στον κόσμο τα γεγονότα, ώστε να μη συμβούν ξανά. 

Δεν ήταν μόνο οι Ναζί

Γιατί δε θα πρέπει να ξεχνάμε το Ολοκαύτωμα; Διότι δεν ήταν μόνο το ναζιστικό καθεστώς που ήταν υπεύθυνο για την εξολόθρευση των Ελληνοεβραίων.

Βρήκα πολλές περιπτώσεις Χριστιανών Ελλήνων που δε βοήθησαν τους ναζί να εξοντώσουν τους Εβραίους, ακόμα κι αν έβαζαν τη ζωή τους σε κίνδυνο. 

Ωστόσο, όσο περισσότερο ερευνούσα το παρελθόν, τόσο έβρισκα στοιχεία που έδειχναν ότι υπήρχαν και οι άλλοι που ήταν περισσότερο από πρόθυμοι να συνεργαστούν με τους Γερμανούς, όχι μόνο στην Ελλάδα.

Στο βιβλίο του, "Οι Εβραίοι στην Ελλάδα" ο ιστορικός Νικόλας Σταυρουλάκης σημειώνει τα εξής:

"Εκείνοι που δεν είχαν επιστρέψει [στην Ελλάδα] έχασαν τη ζωή τους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης των Γερμανών. Σε ορισμένες πόλεις, λίγοι Εβραίοι που επέζησαν, επέστρεψαν και δε βρήκαν τίποτα από την προπολεμική τους ζωή. 

Από τους Εβραίους της Κρήτης, δεν επέζησε κανείς. Στη Ζάκυνθο, οι Εβραίοι σώθηκαν χάρη στις προσπάθειες του Χριστιανού αρχιεπισκόπου και του δημάρχου, ενώ στην Κέρκυρα, η ημέρα που οι Εβραίοι εκτοπίστηκαν ανακυρήχθηκε ως μέρα αργίας από το δήμαρχο και τον επικεφαλής της αστυνομίας."

Αυτή είναι η ιστορία της γιαγιάς μου και τώρα είναι δική μας.

Αυτή η μαρτυρία περιλαμβάνεται στη Βιβλιοθήκη του Μουσείου Ανεκτικότητας στο Λος Άντζελες Museum of Tolerance in Los Angeles

** Η μαρτυρία αυτή, όπως καταγράφηκε από τον Βενιαμίν Μπενσουά, δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στην εφημερίδα "The Daily Breeze" το 2006.