Και ύστερα... έφυγαν οι μέλισσες

 

 ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ ΣΤΟ ΤΕΥΧΟΣ 7 ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ ΓΕΩΔΡΟΜΙΟ

Της Μυρτώ Πισπίνη Υπεύθυνη Εκστρατείας για τη Γεωργία και τις Μέλισσες Greenpeace Hellas

Συνήθως όταν μας πλησιάζει μια μέλισσα δεν την καλωσορίζουμε, από φόβο μη μας κεντρίσει. Στην πραγματικότητα όμως, συμβαίνει το αντίθετο: οι μέλισσες κινδυνεύουν πολύ περισσότερο από εμάς και τις πρακτικές της μοντέρνας βιομηχανικής κοινωνίας. Από τι όμως κινδυνεύουν;

Το Σύνδρομο Κατάρρευσης των Μελισσοσμηνών (CCD- Colony Collapse Disorder) είναι ένα φαινόμενο που έχει πάρει μεγάλες διαστάσεις στη Β. Αμερική και την Ευρώπη. Ενδεικτικά, από το 2006 μέχρι σήμερα στις ΗΠΑ έχουν αφανιστεί 10 εκατομμυρία κυψέλες αξίας $200 η καθε μία ενώ η αντικατάστασή τους στοίχισε στους μελισσοκόμους $2δις[1]. Στην Ευρώπη, τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρείται δραματική μείωση του αριθμού των κοινών και των άγριων μελισσών. Μεταξύ 1985 και 2005 χάθηκε το 16% των κυψελών των κοινών μελισσών, με την Αγγλία, Γερμανία, Τσεχία και Σουηδία να έχουν υποστεί τις μεγαλύτερες απώλειες.[2]

Γιατί εξαφανίζονται;

Το πρόβλημα είναι σύνθετο και επιστημόνες γνωρίζουν ότι οι μέλισσες αφανίζονται λόγω μιας σειράς παραγόντων, με κυριότερους,  τη βιομηχανική εντατική γεωργία με την αλόγιστη χρήση εντομοκτόνων, μυκητοκτόνων και φυτοφαρμάκων, τις κλιματικές αλλαγές, την καταστροφή των βιότοπων και τη μόλυνση του περιβάλλοντος, τα παράσιτα.

Πρόσφατη έκθεση της Greenpeace[3] ανέδειξε ως μια από τις μεγαλύτερες απειλές για τις μέλισσες τα χημικά φυτοφάρμακα υψηλής τοξικότητας που χρησιμοποιούνται στις βιομηχανικές καλλιέργειες που επισκέπτονται οι μέλισσες για να πάρουν το νέκταρ και τη γύρη. Τα πολύ επικίνδυνα εντομοκτόνα και ιδιαίτερα μια κατηγορία αυτών, τα νεονικοτινοειδή, έχουν την ιδιότητα να απορροφώνται από το φυτό και να κυκλοφορούν σε όλα τα μέρη του. 

Βασιζόμενη σε πρόσφατα επιστημονικά στοιχεία, η Greenpeace έχει ξεχωρίσει επτά από τα νεονικοτινοειδή ως τα πιο επικίνδυνα για την υγεία των μελισσών: imidacloprid, thaimetoxam, clothianidin, fipronil, clorpyriphos, cypermethrin, και deltamethrin. Όταν οι μέλισσες τα προσλαμβάνουν από τη γύρη και το νέκταρ σε δόσεις θανατηφόρες, βλάπτεται το νευρικό τους σύστημα και οδηγούνται στο θάνατο στον αγρό. Δηλαδή οι μέλισσες κυριολεκτικά εξαφανίζονται, αφού δεν γυρνάνε ποτέ πίσω στην κυψέλη.

Επίσης, τα φυτοφάρμακα εξασθενούν τον οργανισμό των μελισσών και δεν μπορούν να αντισταθούν στα  παράσιτα  όπως τα βαρρόα (Varroa destructor) και τα νοζέμα (Νοsema ceranae), τα οποία επιφέρουν υψηλή θνησιμότητα στις μέλισσες.

Σε υποθανάτιες δόσεις, οι επιπτώσεις είναι ποικίλες και συνοψίζονται σε επιδράσεις στη φυσιολογία (προβλήματα ανάπτυξης ή δυσμορφία  της μέλισσας) , διαταραχές στη βοσκή με εμφανείς επιπτώσεις στην ικανότητα μάθησης, μνήμης και πλόηγησης, διαταραχές στη διατροφική συμπεριφορά λόγω μείωσης της όσφρησης τους, μείωση των μαθησιακών τους ικανοτήτων να αναγνωρίζουν τα άνθη και τη φωλιά τους, έλλειψη προσανατολισμού και άλλα.  

Μία ακόμα απειλή είναι οι ολοένα περισσότερες μονοκαλλιέργειες που προωθεί η βιομηχανική γεωργία και που έχουν οδηγήσει στη μείωση της βιοποικιλότητας και την καταστροφή πλούσιων οικοσυστημάτων. Οι μονοκαλλιέργειες αποτελούν μεγάλο κίνδυνο γιατί οι μέλισσες για να επιβιώσουν θα πρέπει να τρέφονται από μία μεγάλη ποικιλία ανθοφόρων φυτών. Η Διεθνής Ένωση για την Προστασία της Φύσης (IUCN) εκτιμά ότι θα εξαφανιστούν άλλα 20.000 ανθοφόρα φυτά τις επόμενες δεκαετίες. Αυτό επηρεάζει τις μέλισσες που ζουν σε μελίσσια και ακόμα περισσότερο τις άγριες μέλισσες, οι οποίες χρειάζονται αδιατάρακτους βιότοπους για να χτίσουν τις φωλιές τους.

Και αν εξαφανιστούν;

Ελάχιστοι από εμάς συνειδητοποιούμε το ανεκτίμητο έργο των μελισσών. Η επικονίαση, η γονιμοποίηση δηλαδή του άνθους για να γίνει καρπός, είναι το πολυτιμότερο αγαθό που προσφέρουν οι μέλισσες στον άνθρωπο και το περιβάλλον.

Φαντάζεστε το καλοκαίρι χωρίς καρπούζι, πεπόνι, αγγουράκι, κολοκυθάκι και μελιτζάνα; Και όχι μόνο αυτά, αλλά και δεκάδες άλλα αγαπημένα μας φρούτα και λαχανικά εξαρτώνται από τις μέλισσες για την επικονίασή τους. Οι μέλισσες είναι απαραίτητες για την παραγωγή της τροφής μας, αφού είναι οι βασικοί επικονιαστές. Και άλλα έντομα, όπως οι άγριες μέλισσες και οι πεταλούδες εκτελούν επίσης πολύτιμο επικονιαστικό έργο. Πάνω από το 35% της παγκόσμιας παραγωγής τροφής εξαρτάται από τα έντομα-επικονιαστές. Από τα 100 είδη καλλιεργειών, τα οποία παράγουν το 90% της παγκόσμιας τροφής, 71 επικονιάζονται από τις μέλισσες. Στην Ευρώπη μόνο, πάνω από 4.000 λαχανικά μεγαλώνουν χάρη στην ακούραστη δουλειά των μελισσών. Επομένως, χωρίς την επικονίαση, η τροφή που καταλήγει στο πιάτο μας θα ήταν πολύ λιγότερη, καθώς το 1/3 των καλλιεργειών βασίζεται σε αυτήν.

Η εξαφάνιση των μελισσών όμως θα έχει και καταστροφικές επιπτώσεις στην οικονομία, αν αναλογιστούμε ότι η οικονομική αξία της επικονίασης των μελισσών αποτιμάται σε € 265 δις το χρόνο παγκοσμίως. Χωρίς τις μέλισσες και τους άλλους επικονιαστές η γεωργία θα γίνει πάρα πολύ ακριβή εώς αδύνατη.

Σώστε τις μέλισσες!  

Για να σωθούν οι μέλισσες, το πρώτο βήμα είναι να εφαρμοστούν νόμοι που απαγορεύουν τη χρήση των χημικών που αφανίζουν τις μέλισσες. Τους τελευταίους μήνες η πλειοψηφία των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης ψήφισαν υπέρ της μερικής απαγόρευσης τεσσάρων επικίνδυνων νεονικοτινοειδών φυτοφαρμάκων για δύο χρόνια: των imidacloprid και clothianidin που παράγονται από την Bayer, του thiametoxam της Syngenta και του Firponil της BASF. Η εφαρμογή αυτής της απόφασης και η απόσυρση των φυτοφαρμάκων από την αγορά, είναι ένα σημαντικό πρώτο βήμα για να σώσουμε τις μέλισσες, αλλά δεν είναι αρκετό.

Στην Ελλάδα, το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης δίστασε να υποστηρίξει την ευρωπαϊκή απαγόρευση των πρώτων τριών νεονικοτινοειδών και απείχε της ψηφοφορίας. Χρειάζεται λοιπόν εμείς να θυμίσουμε στον αρμόδιο Υπουργό μας την αξία των μελισσών για τη γεωργία και τη διατήρηση της σπάνιας ελληνικής βιοποικιλότητας. Αυτή θα πρέπει να είναι η πρώτη τους προτεραιότητα, ώστε να εφαρμοστεί -επιτέλους- ένα βιώσιμο αγροτικό μοντέλο που θα μας βγάλει από την τωρινή κρίση.

Η Greenpeace ζητά την πλήρη απαγόρευση των νεονικοτινοειδών και την παράλληλη λήψη μέτρων για την προώθηση της βιώσιμης οικολογικής γεωργίας, η οποία συμβάλλει στη διατήρηση της βιοποικιλότητας στην αγροτική γη. Βήματα όπως η προστασία των οικοσυστημάτων που είναι ακόμη ανέπαφα, η δημιουργία φρακτών από θάμνους και δέντρα και περιοχών με άγρια λουλούδια, μαζί με δίκτυα βιοτόπων, μπορεί να βοηθήσουν τις μέλισσες. Η “αμειψισπορά”, η εναλλαγή δηλαδή καλλιεργειών στο ίδιο χωράφι, μειώνει την πίεση των παράσιτων στα χωράφια και είναι ένα ακόμα μοντέλο φιλικής προς τις μέλισσες γεωργίας. Τα εθνικά πάρκα και οι κήποι με ντόπια φυτά ωφελούν τις μέλισσες, με την προϋπόθεση όμως ότι αποφεύγονται τα χημικά φυτοφάρμακα και προστατεύεται η ποικιλία σε φυτά και δέντρα.

Ένωσε τη φωνή σου[4] με αυτές χιλιάδων ανθρώπων από όλο τον κόσμο, υπογράφοντας το αίτημα για την απαγόρευση των χημικών φυτοφαρμάκων που απειλούν τις μέλισσες και την προώθηση της βιώσιμης γεωργίας. Όσο πιο πολλοί υπογράψουν, τόσο περισσότερο θα επηρεάσουμε τις κυβερνήσεις και τις εταιρείες που μπορούν να δράσουν για την προστασία των μελισσών και της διατροφής μας.

---

[1] Υπουργείο Γεωργίας ΗΠΑ USDA http://www.usda.gov/documents/ReportHoneyBeeHealth.pdf

[2] Κατάσταση και τάσεις των επικονιαστών στην Ευρώπη (Status and trends of European pollinators)

STEP-project, www.step-project.net

[3] Η έκθεση της Greenepeace (στα αγγλικά) “Bees in decline – a review of factors that put pollinators and agriculture in Europe at risk” εδώ: www.bees-decline.org

[4] http://savethebees.gr/