Ναυάγιο Μέντωρ: Νέα ψαριά αρχαίων θησαυρών

Κείμενο: Αντώνης Καρατζαφέρης

Υποβρύχιες φωτογραφίες: Γ. Φαρδούλης

Φωτογραφίες ευρημάτων: Π. Βεζυρτζής

«Όταν είδαμε τα αρχαία θραύσματα νομίζαμε ότι προέρχονται από τον Παρθενώνα, ανατριχιάσαμε…» Συγκινητικές στιγμές επεφύλαξε στους αρχαιολόγους η τελευταία ανασκαφική έρευνα στο καταποντισμένο, έξω από το λιμανάκι του Αβλέμωνα, μπρίκι Μέντωρ. Στο πλοίο, που μετέφερε τους λεηλατημένους από τον Ελγιν θησαυρούς της Ακρόπολης, αποκαλύφθηκαν για πρώτη φορά αρχαιότητες. Η τυπολογία τους είναι αιγυπτιακή. Πριν καταπλεύσει στα μέρη μας, το 1802, ο Μέντωρ είχε περάσει μια «βόλτα» από την Αλεξάνδρεια…

Στα νέα σημαντικά ευρήματα της έρευνας της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων που πραγματοποιήθηκε τον περασμένο Ιούνιο, όσο και στα παλαιότερα, αναφέρθηκε ο υπεύθυνος της ανασκαφής, δρ. Δημήτρης Κουρκουμέλης σε διάλεξη που έδωσε χθες στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας-Γουλανδρή. Ο εντοπισμός των γλυπτών στον αμμώδη πυθμένα έχει μεγάλη ιστορική και συμβολική αξία. «Είναι ιδιαίτερα σημαντικό», σημείωσε ο ομιλητής, «ότι για πρώτη φορά η Ελλάδα ανακτά αρχαιότητες από το φορτίο του συγκεκριμένου πλοίου.»

Το πρώτο θραύσμα, μήκους 40 και ύψους 15 εκατοστών, «ανήκει σε φαραωνικό μάλλον άγαλμα που μπορεί να χρονολογηθεί στο Νέο Βασίλειο (1570-1070 π.Χ) και μάλλον στην περίοδο του Φαραώ Αμενοφίς του 3^ου της 18^ης δυναστείας (1386-1349 π.Χ.) Από το γλυπτό έχει διασωθεί τμήμα της μέσης και της λεκάνης. Διακρίνεται ο αφαλός και πτυχές του υφάσματος που κάλυπτε τη λεκάνη. Όπως και τμήμα της λαβής και της λάμας του μαχαιριού που έφερε στη θέση της κοιλιάς.

Το δεύτερο θραύσμα, διαστάσεων 23Χ16 εκατοστά, «αποτελείται από δύο τμήματα και πρόκειται μάλλον για κομμάτι ανάγλυφης στήλης του καθισμένου θεού Ρα που κρατά στο χέρι το «κλειδί της ζωής» (ανκ). Σύμφωνα με τον κ. Κουρκουμέλη το δεύτερο αυτό θραύσμα χρονολογείται στην ύστερη Πτολεμαϊκή περίοδο (1^0ς αιώνας π.Χ). Όπως σημείωσε ο ίδιος σημαντική ήταν η συμβολή του Γάλλου αιγυπτιολόγου Georges Soukiassian και του ανασκαφέα της Ελληνιστικής Αλεξάνδρειας Ζαν Ιβ Αμπερέρ στην ταύτιση των δύο γλυπτών.

Οι αρχαιότητες βρέθηκαν κάτω από τον αμμώδη πυθμένα, σε βάθος 50-70 εκατοστών, στην προέκταση του βυθισμένου ναυαγίου. «Δεν συμμετείχα στη συγκεκριμένη κατάδυση. Όταν μου το είπαν νόμιζα ότι μου κάνουν πλάκα. Μόλις αντίκρισα, μέσα στο νερό, τα γλυπτά η καρδιά μου φτερούγισε. Νόμιζα ότι προέρχονται από τον Παρθενώνα», σημειώνει ο αρχαιολόγος.

Το γεγονός ότι οι αρχαιότητες εντοπίστηκαν χωμένες στο βυθό, σε μια περιοχή που «όταν την κοιτάζεις από ψηλά μοιάζει επίπεδη αμμούδα», δημιουργεί ελπίδες πως μέσα στην άμμο ίσως να κρύβονται και νέες εκπλήξεις. Γι’ αυτές, όμως, θα «μιλήσουν» οι έρευνες της Εφορίας Εναλίων Αρχαιοτήτων που θα ακολουθήσουν.

Προερχόμενος από την Αλεξάνδρεια και τη Σμύρνη ο Μέντωρ σάλπαρε, το Σεπτέμβριο του 1802, από το λιμάνι του Πειραιά φορτωμένος με τη «λεία» του Ελγιν από τον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης: Δέκα επτά μεγάλα ξύλινα κιβώτια που περιείχαν κομμάτια από το γλυπτό διάκοσμο του Παρθενώνα και άλλων μνημείων του Ιερού Βράχου. Στο Ακρωτήριο Ταίναρο το μπρίκι έπεσε σε ισχυρούς ανέμους και κατευθύνθηκε προς τα Κύθηρα. Μπροστά από τον Αυλαίμωνα προσέκρουσε στα Βράχια και βούλιαξε. Ο Ελγιν οργάνωσε ολόκληρη επιχείρηση για την ανέλκυση των Γλυπτών η οποία διήρκεσε δυόμιση χρόνια. Οι δύτες που προσέλαβε όλο και «κάτι» άφησαν πίσω τους…

Πιστόλες, κοσμήματα και…μία οδοντόβουρτσα

Πολλά και ενδιαφέροντα είναι τα ευρήματα που έχουν ανασυρθεί στη διάρκεια των ερευνών. Τα περισσότερα φαίνεται πως ανήκαν στους επιβάτες και το πλήρωμα του πλοίου. Όπως ανέφερε ο κ. Κουρκουμέλης στα ευρήματα περιλαμβάνονται αντικείμενα που χρησιμοποιούσαν για τη Ναυσιπλοία (η πυξίδα του πλοίου, μια κλεψύδρα κ.α.), εξαρτήματα του πλοίου (τροχαλίες και καρφιά), οπλισμός (πιστόλες, βόλια, μπάλες κανονιών κ.α.). Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και τα αντικείμενα των επιβατών. Εχουν βρεθεί νομίσματα, ρολόγια, πόρπες, πίπες, μελανοδοχεία, ένα δαχτυλίδι, ακόμα και μια οδοντόβουρτσα. Από τα κουζινικά του πλοίου έχουν βρεθεί  πιάτα, ποτήρια, μπουκάλες αλλά και γυάλινοι κρύσταλλοι από κάποιο πολύφωτο….

Από την πλευρά της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων στην ανασκαφή συμμετείχαν, επίσης, οι: Μανώλης Τζεφρόνης, δύτης, Πέτρος Τσαμπουράκης, εργατοτεχνίτης, Θεμιστοκλής Τρουπάκης, μηχανολόγος, Λουδοβίκος Μερσενιέ, αρχιτεχνίτης, Αγγελος Τσοπανίδης, συντηρητής. Από το Σωματείο Κυθηρίων εξ Αυστραλίας (Kytherian Research Group), που στηρίζει την έρευνα, συμμετείχαν οι Γιάννης Φαρδούλης, τεχνολόγος-προγραμματιστής, Αλέξανδρος Τούρτας, αρχαιολόγος, Scott Leimroth, τεχνικός και Δημήτρης Δημητρίου, νομικός-αρχαιολόγος. Τις έρευνες στηρίζουν, επίσης το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος και το Κοινωφελές Ιδρυμα Ιωάννη Γ. Λάτση.