Νέα βουτιά στο ναυάγιο των Αντικυθήρων

Του Αντώνη Καρατζαφέρη

Μια πολυαναμενόμενη υποβρύχια αρχαιολογική έρευνα παίρνει σάρκα και οστά. Ελληνες και ξένοι αρχαιολόγοι αναζητούν στη θάλασσα των Αντικυθήρων θησαυρούς του ξακουστού ναυαγίου που πιθανότατα παραμένουν ακόμη στο βυθό. Εικοσι έναν αιώνες μετά τη βύθισή του πλοίου και περίπου 40 χρόνια από την τελευταία έρευνα που διενήργησε στην περιοχή ο Ζακ Ιβ Κουστό.

Οι προσδοκίες από αυτήν την έρευνα είναι μεγάλες. Αρκεί να επισκεφθούμε την περιοδική έκθεση- αφιέρωμα στο Ναυάγιο των Αντικυθήρων, που παρουσιάζει το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, για να κατανοήσουμε το μέγεθός τους. Τριακόσια εβδομήντα οκτώ αντικείμενα-ανάμεσά τους ο περίφημος Μηχανισμός των Αντικυθήρων και ο φημισμένος Χάλκινος Εφηβος- συνθέτουν το παζλ των αρχαιολογικών θησαυρών που αλιεύτηκαν από το βυθό. Από αυτό το θαυμαστό «παζλ» λείπουν ψηφίδες.

«Δεν έχουν ανελκυστεί όλα τα αντικείμενα που μετέφερε το πλοίο, μόνο τα επιφανειακά», σημειώνει στον ΕΤ η επικεφαλής της Εφορείας Εναλίων Ερευνών κ. Αγγελική Σίμωσι, διευθύντρια της έρευνας που πραγματοποιείται στα Αντικύθηρα, σε συνεργασία με το Ωκεανογραφικό Ινστιτούτο Woods Hole των ΗΠΑ.

Η έκθεση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου πρόσφερε μια επιπλέον αφορμή προκειμένου να εστιαστεί η φετινή συνεργασία της Εφορίας με το Αμερικανικό Ινστιτούτο, στη θάλασσα των Αντικυθήρων. «Η έρευνα ξεκίνησε την 1^η Οκτωβρίου και θα διαρκέσει μέχρι τις 20 του μήνα», λέει η κ. Σίμωσι. «Το μεγάλο στοίχημα», επισημαίνει, «είναι να προσπαθήσουμε να εντοπίσουμε και άλλα έργα τέχνης που μετέφερε το πλοίο τα οποία δεν έχουν αποκαλυφθεί». Αλλωστε η τελευταία συστηματική έρευνα στην περιοχή πραγματοποιήθηκε πριν από πολλά χρόνια, τη δεκαετία του 1970, από τον Ζακ Ιβ Κουστώ και το μυθικό «Καλυψώ».

Το ναυάγιο, χρονολογείται στον 1^ο αι. π.Χ. και ήταν μια «ολκάς» με χωρητικότητα που εκτιμάται στους 300 τόνους. Μετέφερε εκατοντάδες έργα τέχνης, πιθανότατα παραγγελίες πλουσίων Ρωμαίων οι οποίοι επιθυμούσαν να διακοσμήσουν με κομψοτεχνήματα τις επαύλεις τους. Όπως, χάλκινα και μαρμάρινα γλυπτά, αγγεία, γυάλινα αντικείμενα, κοσμήματα και φυσικά το μοναδικό μηχανισμό των Αντικηθύρων, ένα αστρονομικό υπολογιστικό μηχάνημα που δεν έπαψε στιγμή να μαγνητίζει τη διεθνή επιστημονική κοινότητα.  «Η έρευνα ενδέχεται να εντοπίσει νέα τμήματα του μηχανισμού», λέει η διευθύντρια της Εφορείας, «αλλά και κομμάτια από το ξύλινο σκαρί του πλοίου, όπως αυτά που παρουσιάζονται στην  έκθεση του Εθνικού Αρχαιολογικού.»

Από ελληνικής πλευράς στην ερευνητική προσπάθεια συμμετέχουν οι δύτες-αρχαιολόγοι  Θεοτόκης Θεοδούλου, Μανώλης Τζεφρόνης και Δημήτρης Κουρκουμέλης. Επικεφαλής των ερευνών είναι ο δρ. Μπρένταν Φόλεϊ του Ωκεανογραφικού Ινστιτούτου Woodς Hole. H έρευνα πραγματοποιείται με την αρωγή της πλέον σύγχρονης τεχνολογίας. Τους ερευνητικούς «στόχους» καλούνται να εντοπίσουν τηλεκατευθυνόμενα υποβρύχια. Μόλις δοθεί το «σήμα» αναλαμβάνουν δράση οι δύτες αρχαιολόγοι…

Του Πιερ Κοσμίδη

Το γύρο του κόσμου κάνει, μέσω δημοσιευμάτων στο διεθνή Τύπο, η ανακοίνωση της επιστημονικής αποστολής της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων σε συνεργασία για μια ακόμα φορά με το Ωκεανογραφικό Ινστιτούτο Γουντς Χολ, στο ναυάγιο των Αντικυθήρων, η οποία θα διαρκέσει τρεις εβδομάδες και έχει ως στόχο να εντοπίσει αρχαιολογικούς θησαυρούς που «ξέφυγαν» από προηγούμενες εξερευνήσεις. 

Οι σφουγγαράδες που αντίκρισαν για πρώτη φορά το ναυάγιο των Αντικυθήρων το 1900, έμειναν έκπληκτοι από τα αγάλματα που βρήκαν στο βυθό. Το πιο σημαντικό όμως εύρημα είναι ο περίφημος «Μηχανισμός των Αντικυθήρων», ένα μοναδικό δείγμα της αρχαίας τεχνολογίας που ακόμα και σήμερα εντυπωσιάζει τόσο τους ειδικούς που προσπαθούν να αποκρυπτογραφήσουν τη λειτουργία του, όσο και το κοινό που επισκέπτεται το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

Το ναυάγιο βρίσκεται σε βάθος 60 περίπου μέτρων και μετά τους σφουγγαράδες του 1900 έπρεπε να περάσουν 78 χρόνια, μέχρι την επόμενη εξερευνητική αποστολή του Ζακ-Υβ Κουστώ. Ο διάσημος Γάλλος εντόπισε, μεταξύ άλλων, νομίσματα με προέλευση από τη Μικρά Ασία, τα οποία χρονολογούνταν από το 70-60 π.Χ., φωτίζοντας έτσι όχι μόνο τη διαδρομή που ακολούθησε το πλοίο, αλλά και την ημερομηνία βύθισής του. Σύμφωνα με την επικρατέστερη μέχρι σήμερα θεωρία, το ξύλινο σκαρί μετέφερε έργα τέχνης και άλλα πολύτιμα είδη που είχαν λεηλατήσει οι Ρωμαίοι.

Η νέα αποστολή, με τη συμμετοχή Ελλήνων και Αμερικανών αρχαιολόγων, θα χρησιμοποιήσει την τελευταία λέξη της καταδυτικής τεχνολογίας, η οποία θα επιτρέψει όχι μόνο τη μεγαλύτερης διάρκειας και ασφαλέστερη παραμονή στο ναυάγιο, αλλά παράλληλα θα δώσει την ευκαιρία να διαπιστωθεί αν οι μαρτυρίες των σφουγγαράδων για «αγάλματα και άλλες αρχαιότητες που κύλησαν πιο βαθιά», επιβεβαιωθούν, αποδεικνύοντας για μια ακόμα φορά ότι οι θάλασσές μας κρύβουν -κυριολεκτικά και μεταφορικά- αμύθητους θησαυρούς.