ΠΑΤΡΙΣ: Βούλιαξε το 1868, εξακολουθεί να ναυαγεί όμως ακόμη και σήμερα

Ένα σπάνιο δείγμα ναυπηγικής τέχνης του 19^ου αιώνα σαπίζει εκτεθειμένο στις καιρικές συνθήκες

Το τροχήλατο επιβατηγό ατμόπλοιο «Πατρίς» προσέκρουσε σε ξέρα στον όρμο του Κούνδουρου στα νότια της Κέας το 1868 και βυθίστηκε, ευτυχώς χωρίς ανθρώπινες απώλειες, παραμένοντας ξεχασμένο για δεκαετίες. Μετά την ανακάλυψη και εν συνεχεία την ταυτοποίησή του, αλλά και τη σταδιακή αύξηση του αριθμού των αυτοδυτών που το επισκέπτονταν τα τελευταία χρόνια, αποφασίστηκε η μερική ανέλκυσή του, ώστε να εκτεθούν κομμάτια του στο Μουσείο της Ερμούπολης στη Σύρο, ως μοναδικό δείγμα ναυπηγικής τέχνης του 19^ου αιώνα.

Το 2007 πραγματοποιήθηκε με επιτυχία η δύσκολη τεχνικά επιχείρηση ναυαγιαίρεσης τμημάτων του, τα οποία εκτός των μικρού μεγέθους καθημερινών αντικειμένων (ποτήρια, κούπες και δύο κανόνια), περιλάμβανε και τον έναν από τους δύο κινητήριους τροχούς του, βάρους σχεδόν 16 τόνων.

Η υπόθεση της ανέλκυσης είχε προκαλέσει αρκετές αντιδράσεις. Κάποιοι υποστήριξαν ότι η έκθεση του τροχού σε ένα μουσείο θα έδινε την ευκαιρία στο ευρύ κοινό να πληροφορηθεί μια άγνωστη σελίδα της ναυτικής ιστορίας της χώρας, ενώ άλλοι θεώρησαν ότι η αφαίρεσή του από το ναυάγιο του «Πατρίς» ερχόταν σε αντίθεση με την πεποίθηση ότι τα ναυάγια πρέπει να παραμένουν ως έχουν στο βυθό.

Η φωτογραφική μαρτυρία

Τέσσερα χρόνια μετά την ανέλκυση του τροχού η θλιβερή πραγματικότητα που απέχει πολύ από τις αγαθές προθέσεις όσων συμμετείχαν σε αυτή, αλλά και όσων χρηματοδότησαν το εγχείρημα, απεικονίζεται στις φωτογραφίες που δημοσιεύει σήμερα ο «ΕΤ». Ό,τι έχει απομείνει από τον τροχό, σαπίζει στο προαύλιο του βιομηχανικού μουσείου της Σύρου, εκτεθειμένο στις καιρικές συνθήκες, ενώ ένας σωρός σκουριάς και άλλων υλικών έχει συγκεντρωθεί κάτω από την αμφίβολης αισθητικής τσιμεντένια βάση πάνω στην οποία έχει τοποθετηθεί.

Ο κ. Παναγιώτης Τασιαδάμης, από την οργάνωση ερασιτεχνών αυτοδυτών «Υδροναύτες» σχολιάζοντας την οικτρή κατάσταση που αντίκρισε όταν επισκέφθηκε το Μουσείο, σημείωσε: «Είχα την τύχη να περιηγηθώ υποβρυχίως στο ναυάγιο του «Πατρίς» στην Κέα. Το  εντυπωσιακότερο μέρος του πλοίου ήταν οι τροχοί του, λόγω του μεγέθους και των μηχανισμών λειτουργίας τους που ήταν ακόμα ευδιάκριτοι. Μετά από αρκετά χρόνια, έμελλε να συναντηθώ και πάλι με τον έναν τροχό του, όχι στον βυθό της Κέας αυτή τη φορά, αλλά στην αυλή του Βιομηχανικού Μουσείου Σύρου όπου εκτίθεται πλέον μετά την ανέλκυσή του. Είδαμε λοιπόν τον ίδιο, γνώριμο τροχό που κάποτε είχαν φροντίσει οι θαλάσσιοι οργανισμοί να κάνουν ένα με το περιβάλλον, να βρίσκεται "γυμνός" και σκουριασμένος στην τσιμεντένια βάση του και κάτω από αυτόν ένας σωρός από σκουριασμένο μέταλλο και παλιό ξύλο να δείχνει το μέγεθος της καταστροφής του. Αυτό που δεν είδαμε, είναι όλα αυτά που θα περίμενα να υπάρχουν για να αναδείξουν την ιστορία του και να δικαιολογήσουν τον "αποχωρισμό" του από το υπόλοιπο ναυάγιο».

Η απουσία οποιασδήποτε σήμανσης που θα εξηγούσε στον επισκέπτη την ιστορία, τη μοναδικότητα, αλλά και τη λειτουργία του τροχού, σε συνδυασμό με την έλλειψη συντήρησης, υποβαθμίζουν σε τέτοιο βαθμό το εύρημα, ώστε να μην είναι διόλου απίθανο να καταρρεύσει κάποια στιγμή και να καταντήσει ένας σωρός σκουριασμένων κομματιών που δε θα θυμίζουν σε τίποτε την προέλευσή τους. «Δεν ήταν μόνο η εικόνα της εγκατάλειψής του που μας γέμισε θλίψη, ούτε αποκλειστικά η αίσθηση πως μέρα με την ημέρα καταστρέφεται ένα μοναδικό δείγμα ναυπηγικής τέχνης. Είναι που ο τροχός αυτός, στην κατάσταση στην οποία βρίσκεται πια, έχασε την ικανότητα του να ταξιδεύει την φαντασία μας και πλέον έμοιαζε περισσότερο "ακίνητος" παρά ποτέ. Μπορεί να ακούγεται περίεργο, αλλά η θάλασσα έχει την δυνατότητα να δίνει ζωή και κίνηση σε κάτι άψυχο, όπως ένα ναυάγιο. Όταν λοιπόν πρέπει να αφαιρέσουμε κάτι από το περιβάλλον που το "ζωντανεύει", οφείλουμε τουλάχιστο να του φερθούμε με τέτοιο τρόπο ώστε να του δώσουμε και πάλι ζωή, για να συνεχίσει να προσφέρει.  Και αυτό που είδα στο βιομηχανικό μουσείο, ήταν κάτι που πεθαίνει μέρα με την ημέρα», μας είπε ο κ. Τασιαδάμης.

Ανέλκυση ή όχι;

Το ζήτημα της νόμιμης και ελεγχόμενης ανέλκυσης ή μη ναυαγίων, ή αντικειμένων από αυτά, δεν είναι μόνο ελληνικό ζήτημα. Παρόμοιες συζητήσεις, με φανατικούς υποστηρικτές από κάθε πλευρά, γίνονται σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της υφηλίου. Από τον «Τιτανικό» και τα ισπανικά γαλιόνια της Καραϊβικής, μέχρι τα αρχαιοελληνικά και τα σύγχρονα ναυάγια της Μεσογείου, κοινός παρονομαστής δεν είναι μόνο η απόκτηση γνώσης, αλλά και η σωστή συντήρησή τους, έτσι ώστε να διατηρηθεί η ταυτότητά τους όσο το δυνατόν περισσότερο αναλλοίωτη.

Ο κ. Τασιαδάμης προτιμά τη μέση οδό και εξηγεί: «Δεν είμαι αντίθετος στις ανελκύσεις που έχουν σκοπό την ανάδειξη της πολιτιστικής μας κληρονομιάς ή της ναυπηγικής μας ιστορίας, όταν αυτές εμπεριέχουν τον απαιτούμενο σεβασμό για τα εκθέματα και έχουν τα στοιχεία που θα τα προστατέψουν και κυρίως θα τα αναδείξουν. Στην περίπτωση του τροχού του "Πατρίς", η προσωπική μου αίσθηση είναι πως η αντιμετώπισή του, δεν είναι καθόλου αντάξια της ιστορίας και της μοναδικότητάς του».

Τροχήλατο ατμόπλοιο ΠΑΤΡΙΣ, μήκους 67 μέτρων

Ναυπηγήθηκε στη Βρετανία -κατόπιν παραγγελίας του βασιλιά Όθωνα- το 1859 και παραδόθηκε το 1860. Είχε τρία «αδέρφια», το δίδυμό του «Αμαλία», και δυο μικρότερου μεγέθους, το «Βυζάντιον» και το «Επτάνησος». Το «Όθων» μετονομάστηκε σε «Πατρίς» και το «Αμαλία» σε «Ευνομία». Διατέθηκαν στην Ελληνική Ατμοπλοΐα για τη δρομολόγησή τους από τον Πειραιά στη Σύρο.

*Οι φωτογραφίες παραχωρήθηκαν από τον κ. Π. Tασιαδάμη/ΥΔΡΟΝΑΥΤΕΣ www.ydronaftes.gr