ΑΘΗΝΑ: Το ναυάγιο του πρώτου σιδερένιου ατμόπλοιου που ναυπηγήθηκε στην Ελλάδα

Μυθιστόρημα θυμίζει η περιπέτεια του πρώτου σιδερένιου ατμόπλοιου που ναυπηγήθηκε στην Ελλάδα. Ξεκίνησε τη ζωή του το 1893 στο καρνάγιο της Σύρου, χρησιμοποιήθηκε για δεκαετίες ως επιβατηγό στον Σαρωνικό και πριν καταλήξει παλιοσίδερα, αγοράστηκε από εβραϊκή οργάνωση που μετέφερε πρόσφυγες από την Ευρώπη προς την περιοχή της Παλαιστίνης στην οποία δημιουργήθηκε το  κράτος του Ισραήλ, μέχρι να βυθιστεί το 1946.

Ο ΕΤ δημοσιεύει για πρώτη φορά φωτογραφίες από το ναυάγιο, η θέση του οποίου είναι γνωστή εδώ και πολλά χρόνια στην Υδρογραφική υπηρεσία του Πολεμικού μας Ναυτικού και ξετυλίγει το μίτο της Ιστορίας.

ΙΣΤΟΡΙΚΟ

«To 1893 ναυπηγήθηκε στα ναυπηγεία της Ερμούπολης της Σύρου το πρώτο σιδερένιο ατμόπλοιο. Ήταν το επιβατηγό ΑΘΗΝΑ, ιδιοκτησίας της «Ελληνικής Ατμοπλοΐας Τζων Μακ Δούαλ και Βαρβούρ» (John McDowall & Barbour). Ο Τζων Μακ Δούαλ ήταν ένας μηχανικός του βρετανικού πολεμικού ναυτικού, o οποίος είχε γεννηθεί στη Σκοτία. Αφού αποστρατεύτηκε, έφτασε στην Ελλάδα το 1858 ως πρώτος μηχανικός του υπό παράδοση επιβατηγού ατμόπλοιου ΟΜΟΝΟΙΑ της Ελληνικής Ατμοπλοΐας. Βλέποντας τις δυνατότητες που του παρουσιάζονταν με την ανάπτυξη της Ελληνικής ατμοπλοΐας αποφάσισε να εργαστεί στην Ελλάδα» αναφέρει ο κ. Άρης Μπιλάλης, ερευνητής ναυτικής ιστορίας

Στα μέσα της δεκαετίας του 1930, το ΑΘΗΝΑ παροπλίστηκε στη Σαλαμίνα. Σε αυτή τη θέση έμεινε μέχρι το 1939 οπότε και ημιβυθίστηκε. Παρέμεινε ημιβυθισμένο για τη διάρκεια του πολέμου μιας και η κατάσταση του σκάφους ήταν τέτοια που ακόμη και οι γερμανικές δυνάμεις κατοχής δεν ασχολήθηκαν με την ανέλκυση και την επισκευή του. Τελικά τον Ιούλιο του 1942 το ΑΘΗΝΑ πωλήθηκε για παλιοσίδερα και ανελκύστηκε το 1946. Το σκάφος θα είχε διαλυθεί εάν το Σεπτέμβριο του 1946 δεν είχε βρεθεί ένας απροσδόκητος αγοραστής.

Πίσω από αυτή την αγορά βρισκόταν οργάνωση την οποία είχαν συστήσει Εβραίοι προκειμένου να μεταφέρουν ομοεθνείς τους στην Παλαιστίνη με σκοπό να αποτελέσουν τον πυρήνα ενός Εβραϊκού κράτους. Η μετακίνηση των Εβραίων προς την Παλαιστίνη έβρισκε αντίθετη την Βρετανική κυβέρνηση η οποία και έλεγχε την περιοχή. Τα Βρετανικά πολεμικά πλοία είχαν αναλάβει να ανακόπτουν την πορεία των  πλοίων που μετέφεραν παράνομα Εβραίους και να τους οδηγούν σε στρατόπεδα στην Κύπρο και αλλού. Μιας και η Εβραϊκή οργάνωση δρούσε στην παρανομία και με περιορισμένους οικονομικούς πόρους, συνήθως κατέφευγε στην απόκτηση υπερήλικων και συχνά αναξιόπλοων σκαφών τα οποία και ταξίδευαν υπερφορτωμένα.

Το ΑΘΗΝΑ οδηγήθηκε εσπευσμένα στο Πέραμα όπου αφαιρέθηκαν οι διαβρωμένες υπερκατασκευές, ενώ τοποθετήθηκε μια μικρή γέφυρα στην πρύμνη. Μετά από επτά χρόνια παραμονής στο υγρό στοιχείο, η παλαιά ατμομηχανή του ΑΘΗΝΑ αντικαταστάθηκε από μια εξακύλινδρη πετρελαιομηχανή Deutz, ιπποδύναμης 150 ίππων.

Μετά το τέλος των επισκευών, το  πλοίο έλαβε το κωδικό όνομα RAFIAH και έχοντας οχταμελές Ελληνικό πλήρωμα, αναχώρησε από τον Πειραιά με προορισμό το λιμάνι Bakar στην τότε Γιουγκοσλαβία. Στο Bakar επιβίβασε 785 Εβραίους πρόσφυγες, οι οποίοι είχαν συγκεντρωθεί από διάφορες χώρες της ανατολικής Ευρώπης σε αναζήτηση μιας νέας πατρίδας. Αναχώρησε στις 26 Νοεμβρίου και ακολουθώντας νότια ρότα παρέπλευσε την νοτιοδυτική Πελοπόννησο με κατεύθυνση προς τα Δωδεκάνησα.

Ο επικεφαλής της αποστολής, ζήτησε από τον πλοίαρχο Βασίλη Εξαρχόπουλο να οδηγήσει το σκάφος στη νησίδα Σύρνα. Η περιοχή των μικρών και συχνά ακατοίκητων νησιών των δυτικών Δωδεκανήσων αποτελούσε σημείο συνάντησης για τα πλοία, καθώς άλλα προέρχονταν από τον Εύξεινο Πόντο και άλλα από ευρωπαϊκά λιμάνια της Μεσογείου. Στη Σύρνα θα αποβιβάζονταν μέλη του Ελληνικού πληρώματος και το ΑΘΗΝΑ θα συνέχιζε προς τη νησίδα Χαμηλή (Καμηλονήσι) όπου και θα συναντούσε το φορτηγό πλοίο LOCHITA, στο οποίο και θα μεταφέρονταν οι Εβραίοι πρόσφυγες. Το ΑΘΗΝΑ πιθανότατα θα επέστρεφε σε κάποιο λιμάνι της Μεσογείου προκειμένου να επιβιβάσει εκ νέου πρόσφυγες.

Το τέλος

Ο κ. Μπιλάλης περιγράφει τις τελευταίες δραματικές στιγμές του πολυκαιρισμένου σκαριού:  «Το  ΑΘΗΝΑ έφτασε στη Σύρνα στις 7 Δεκεμβρίου εν μέσω κακοκαιρίας. Το σκάφος που θα παραλάμβανε μέλη του πληρώματος δεν ήταν εκεί, οπότε ο πλοίαρχος αποφάσισε να αγκυροβολήσει στον όρμο του νησιού. Κατά τη διάρκεια των ελιγμών το ΑΘΗΝΑ προσέκρουσε σε βράχια με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί ρήγμα στα ύφαλα του πλοίου και να παρουσιαστεί εισροή υδάτων. Οι επιβαίνοντες εγκατέλειψαν το σκάφος σε κατάσταση πανικού, πηδώντας στα βράχια και προσπαθώντας με σκοινιά να συγκρατήσουν το ΑΘΗΝΑ κοντά στη στεριά. Οχτώ από τους πρόσφυγες έχασαν τη ζωή τους, κατά την εγκατάλειψη του σκάφους το οποίο τελικά βυθίστηκε μετά από 45 λεπτά».

Με ένα φορητό ασύρματο, οι ναυαγοί ειδοποίησαν τις βρετανικές αρχές που έλεγχαν τότε τα Δωδεκάνησα για τη θέση τους, και προσπάθησαν να προφυλαχτούν από τα στοιχεία της φύσης. Αφού έθαψαν τους νεκρούς, οι ναυαγοί ήρθαν σε επαφή με την οικογένεια των Ελλήνων που ζούσε στη νησίδα οι οποίοι τους προμήθευσαν με λίγα τρόφιμα. Τον Οκτώβριο του 1972 μέλη του Ισραηλινού Πολεμικού Ναυτικού μετέβησαν στη Σύρνα και αφού εντόπισαν τα οστά των θυμάτων τα μετέφεραν στη Χάιφα όπου και ενταφιάστηκαν.

ΒΟΧ - ΑΘΗΝΑ

Κ.Ο.Χ: 350

Διαστάσεις: 50 x 7 μ., βύθισμα 3,9 μ.

Μηχανές (1946): μια εξακύλινδρη μηχανή πετρελαίου ιπποδύναμης 150 ΗΡ, κατασκευής Deutz

To ναυάγιο σήμερα

«Για το ναυάγιο ενημερώθηκα πρώτη φορά το 2000 όταν επισκέφθηκα την Σύρνα κατά την διάρκεια οργανωμένων υποβρυχίων αρχαιολογικών ερευνών σε συνεργασία με την εφορεία ενάλιων αρχαιοτήτων του ΥΠ.ΠΟ. Μάλιστα είχε δοθεί και άδεια καταδύσεων από το υπουργείο εξωτερικών σε μια ομάδα ισραηλινών αυτοδυτών που επισκέφθηκαν το ναυάγιο. Θυμάμαι ότι παραμείναμε στην Σύρνα πάνω από 15 ημέρες και κάνοντας πολλές καταδύσεις γνώρισα ένα φανταστικό υποβρύχιο κόσμο» λέει στον «ΕΤ» ο Κώστας Θωκταρίδης, επαγγελματίας δύτης και συνεχίζει:

«Το ναυάγιο του ΑΘΗΝΑ βρίσκεται σε βάθος από 22 εώς 38 μέτρα στον όρμο του Αγίου Ιωάννη της Σύρνας. Το σκάφος βρίσκεται σε μικρή απόσταση από την ακτή, ακουμπισμένο στον αμμώδη βυθό με την αριστερή του πλευρά».

Τα μόνα σημάδια από την πρόσκρουση στα βράχια της Σύρνας είναι τρεις μικρές οπές στην πλώρη του ΑΘΗΝΑ, κάτω από την ίσαλο γραμμή. Μιας και το σκάφος δεν διέθετε υδατοστεγή διαμερίσματα, αυτή η φαινομενικά ελεγχόμενη εισροή υδάτων καθόρισε το τέλος του.

«Στα πρώτα χρόνια που ακολούθησαν τη βύθιση του ΑΘΗΝΑ, έκαναν την εμφάνιση τους μαρτυρίες που ανέφεραν πως ένας λαθρέμπορος, ανατίναξε το ναυάγιο σε δύο τμήματα και ανέλκυσε τη μηχανή του. Ωστόσο το ναυάγιο παραμένει σε ένα κομμάτι, ενώ η μηχανή βρίσκεται ακόμη στο εσωτερικό του», επισημαίνει ο κ. Θωκτραρίδης.

Μια διείσδυση στο χώρο του μηχανοστασίου αποκαλύπτει και την προχειρότητα με την οποία τοποθετήθηκε η νέα μηχανή το 1946. Δυο ηλεκτροκολλήσεις την διατηρούσαν στη θέση της, και καθώς η διάβρωση της θάλασσας τις αποδυνάμωσε, η μηχανή έπεσε και σταμάτησε πάνω στην αριστερή πλευρά του κύτους. Πίσω από το χώρο που βρισκόταν τοποθετημένη η μικρή μηχανή στέκει ο άξονας του ΑΘΗΝΑ ο οποίος και κινούσε τη προπέλα του σκάφους. Η προπέλα σήμερα απουσιάζει μιας και σε κάποια χρονική στιγμή ανελκύστηκε προκειμένου να πωληθεί για την αξία της ως υλικό. Στη θέση του ωστόσο παραμένει το πηδάλιό του, κατασκευασμένο με μια χαρακτηριστική τεχνοτροπία της εποχής. Επίσης στο χώρο του μηχανοστασίου διακρίνονται ο ηλεκτρικός πίνακας καθώς και οι δεξαμενές πετρελαίου που τοποθετήθηκαν κατά την μεταπολεμική μετασκευή. Από τις δεξαμενές αυτές ακόμη και σήμερα αναβλύζουν στην επιφάνεια κηλίδες πετρελαίου.

Το κατάστρωμα του ΑΘΗΝΑ ήταν κατασκευασμένο από ξύλο, το οποίο σήμερα έχει πλήρως διαβρωθεί με αποτέλεσμα να υπάρχει μια εύκολη πρόσβαση στο εσωτερικό του κύτους. Εκεί ο δύτης θα συναντήσει διάσπαρτα δεκάδες μικρά μπουκάλια και παγούρια τα οποία άφησαν πίσω τους οι ναυαγοί. Στο κατάστρωμα του ΑΘΗΝΑ στέκουν στη θέση τους τα δυο κουβούσια που πλαισίωναν το ανοίγματα του αμπαριού. Στο χώρο του ναυαγίου είναι έντονη η παρουσία του ανθρώπινου στοιχείου, καθώς μπορεί κανείς να διακρίνει παπούτσια, πιάτα, πηρούνια και άλλα προσωπικά αντικείμενα των τελευταίων του επιβατών. Στο μέσο του σκάφους απομένουν τα καπόνια απ'όπου άλλοτε κρέμονταν οι σωστικές λέμβοι του.

Στην ακτή της Σύρνας έχει αναγερθεί ένα μνημείο για να θυμίζει σε όσους βρεθούν στο απομακρυσμένο νησί, τη ναυτική τραγωδία που διαδραματίστηκε εκεί το χειμώνα του 1946.

Photo credit: Κώστας Παγώνης